Văn minh Maya không chỉ nổi bật bởi hệ thống chữ viết cổ phát triển hoàn thiện, mà còn có nền nghệ thuật, kiến trúc và hệ thống thiên văn, toán học đáng kinh ngạc.
Người Maya có nguồn gốc từ vùng Mesoamerica, tức Trung Mỹ ngày nay. Khu vực này nằm giữa Mexico và Nam Mỹ, là quê hương của nhiều nền văn hóa, bao gồm Aztec, Olmec, Teotihuacan và Toltec. Người Maya sinh sống trên khu vực mà ngày nay là Guatemala, Belize, Honduras, El Salvador và miền nam Mexico.
Dù giới khảo cổ cố gắng tìm hiểu khám phá nền văn minh Maya, nhưng đến nay nó vẫn còn là bí ẩn
Người Mexico đứng trước kim tự tháp của người Maya tại công viên khảo cổ Chichen Itza, bang Yucatan. Ảnh: AFP
Người Maya ngày nay
Khoảng 7 triệu người Maya đang sinh sống trên trên khu vực bản địa của ông cha và gìn giữ được nhiều di sản của văn hóa cổ. Nhiều người trong số họ khá hòa nhập với văn hóa hiện đại của các nước họ cư trú, tiếp tục duy trì bản sắc văn hóa riêng, dùng ngôn ngữ riêng của họ.
Cộng đồng Maya lớn nhất đang cư trú trên một số bang của Mexico gồm Yucatán, Campeche, Quintana Roo, Tabasco và Chiapas, và trên các quốc gia Trung Mỹ gồm Belize, Guatemala, miền tây của Honduras và El Salvador. Một số ngôn ngữ ngày nay sử dụng nhiều từ có nguồn gốc từ tiếng của người Maya, như “shark” (cá mập), “cocoa” (ca cao).
Người Maya luôn muốn tạo cho trẻ em những đặc điểm khác thường khác với tự nhiên. Ví dụ, họ dùng những tấm ván để ép vào đầu em bé khi còn rất nhỏ để làm phẳng trán. Phong tục này rất phổ biến trong giới thượng lưu Maya. Một tục lệ kỳ lạ khác là họ để các vật đung đưa trước mắt trẻ mới sinh khiến hai con ngươi của trẻ tụ vào một điểm (mắt lác) vĩnh viễn. Trẻ em Maya thường đặt tên theo ngày chúng được sinh ra. Mỗi ngày trong năm đều có tên riêng dành cho bé trai và bé gái.
Bác sĩ giỏi
Phương pháp chữa bệnh của người Maya là sự kết hợp phức tạp giữa tư tưởng, cơ thể, tôn giáo, nghi thức và khoa học. Điều quan trọng nhất là chỉ một số ít bác sĩ được đào tạo tốt mới hành nghề chữa bệnh. Những pháp sư này kết hợp cả thế giới tâm linh và tự nhiên. Họ có nhiều phương pháp chữa bệnh tiến bộ, như khâu vết thương bằng tóc người, bó xương, lắp răng giả làm từ ngọc bích và hàn răng bằng pirit sắt.
Đến giờ vẫn hiến tế máu
Dân tộc Maya hiến tế máu vì mục đích tôn giáo và y học, nhưng ít người biết rằng tục lệ này vẫn được duy trì tới tận ngày nay. Tuy nhiên, người Maya hiện đại không còn hiến tế máu người mà lấy tiết gà để thay thế. Ngoài tục hiến tế máu, người Maya còn lưu truyền nhiều tục lệ khác như cầu nguyện, đốt nhang copan, nhảy múa, tiệc tùng, và uống rượu trong nghi lễ truyền thống.
Thuốc giảm đau
Người Maya thường xuyên dùng các loại thuốc gây ảo giác trong các nghi lễ tôn giáo, nhưng họ cũng sử dụng hàng ngày để giảm đau. Xương rồng, bìm bìm, một số loài nấm, thuốc lá, và một số loài để tạo ra chất cồn đươc người Maya dùng để chiết xuất thuốc giảm đau. Ngoài ra, đồ gốm sứ và hình chạm trổ cho thấy người Maya sử dụng phương pháp bơm thụt để nạo thai nhanh.
Sân bóng
Chơi bóng là môn thể thao những người tiền Colombus ưa thích. Trò chơi này gồm các phiên bản khác nhau, một phiên bản của trò ulama vẫn tồn tại ở vài nơi trong khu vực cho đến ngày nay. Sân thể thao là không gian công cộng được sử dụng trong nhiều sự kiện văn hóa của giới quý tộc và các hoạt động tôn giáo, như biểu diễn âm nhạc, lễ hội, thể thao. Một số đầu lâu được tìm thấy gần khu vực sân này, nên một số người suy đoán người Maya dùng đầu lâu và xương sọ làm bóng.
Phòng tắm hơi
Một trong những nghi lễ rửa tội quan trọng đối với người Maya cổ là tắm hơi cho đổ mồ hôi. Gần giống như phương pháp tắm hơi ngày nay, phòng tắm hơi của người Maya được xây từ nhiều tảng đá, và trần nhà tắm chỉ có một lỗ nhỏ. Nước được đổ xuống những tảng đá nóng trong phòng để tạo nên hơi nước, khiến cơ thể toát mồ hôi. Người Maya thích phương pháp tắm này vì họ cảm thấy sảng khoái hơn và sạch sẽ hơn.
Bang cuối cùng của người Maya tồn tại tới tận thế kỷ 17
Thành phố đảo Tayasal là vương quốc Maya độc lập cho tới tận năm 1697. Một vài giáo sĩ Tây Ban Nha vẫn đến thăm nơi này và giảng đạo cho vị vua Itza cuối cùng. Vương quốc Itza rơi vào ách thống trị của Tây Ban Nha từ tháng 3/1697.
Nhiều bí ẩn chưa có lời giải
Không chuyên gia nào thực sự chắc chắn về nguyên nhân sụy đổ của nền văn minh Maya.
Nền văn minh Maya suy thoái trong thế kỷ thứ 8 và 9. Dân số quá tải, nước ngoài xâm lược, nông dân nổi dậy, sự sụp đổ của những con đường thương mại chủ chốt, đại hạn hán… đều là những nguyên nhân có thể khiến nền văn minh vĩ đại suy tàn.
Hình minh họa bộ lịch Tzolk’in của người Maya. Ảnh: yucatanadventure.
Lịch Maya – một thành tựu văn minh tuyệt vời
Người Maya rất chú trọng việc ghi chép lại lịch sử con người. Tuy không phải là những người đầu tiên nghĩ ra lịch, nhưng họ tự tạo ra 4 hệ thống lịch dành cho các giai đoạn riêng. Tùy vào nhu cầu, người Maya sử dụng vài loại lịch khác nhau hoặc kết hợp hai loại lịch để ghi chép một sự kiện. Người Maya sử dụng hệ lịch Tzolk’in, Haab, hệ lịch tròn và hệ lịch Long Count (Đếm dài).
Cùng phát triển với các nền văn minh Trung Mỹ khác, người Maya sử dụng hệ đếm nhị thập phân (vigesimal) và hệ ngũ phân. Hệ ngũ phân trên cơ sở so sánh với số ngón tay của một bàn tay, còn nhị thập phân là toàn bộ số ngón tay và ngón chân. Trong tiếng Quiche, từ chỉ số 20 là huvinak, có nghĩa là “toàn thân”.
Theo lịch của người Maya, một năm gồm 365 ngày, thời gian trái đất quay hết một vòng quanh mặt trời. Cách tính này chính xác hơn rất nhiều lịch được châu Âu sử dụng vào thời đó (lịch Gregory).
Một chu kỳ lịch Long Count của người Maya kéo dài 5.125,36 năm – gọi là một Đại chu kỳ. Khi khớp với lịch Gregory hiện đại thì lịch Maya kết thúc vào ngày 21/12/2012. Theo lịch và cách viết của người Maya thì ngày 21/12/2012 được viết là 13.0.0.0.0, báo hiệu sự chấm dứt của Đại chu kỳ.
Tuy nhiên, các học giả và người địa phương cho rằng mốc này không liên quan gì đến ngày tận thế, mà chỉ giống như đêm giao thừa của một năm. Không văn bản hay tài liệu nào của người Maya dự doán ngày thế giới diệt vong khi Đại chu kỳ kết thúc.
Theo Khám phá
