Gan có thể tái sinh như siêu anh hùng – thật không?

Bởi
Charlytran
-
0
191

Phần 1: Mở Đầu – Từ Thần Thoại Prometheus Đến Kỳ Quan Y Học Hiện Đại

Trong kho tàng thần thoại Hy Lạp, câu chuyện về Prometheus là một trong những bi kịch vĩ đại nhất. Vì tội ăn cắp ngọn lửa của thần Zeus để trao cho loài người, Prometheus đã phải chịu một hình phạt khủng khiếp và vĩnh cửu: bị xiềng vào một tảng đá trên dãy Caucasus, mỗi ngày một con đại bàng sẽ đến mổ ăn lá gan của ông.1 Nhưng điều khiến hình phạt này trở nên cay đắng vô tận là lá gan bị ăn mất vào ban ngày sẽ tự tái tạo lại hoàn toàn vào ban đêm, để rồi ngày hôm sau, nỗi đau đớn lại tiếp diễn.4

Thật đáng kinh ngạc, người Hy Lạp cổ đại, dù vô tình hay hữu ý, đã chọn đúng một cơ quan nội tạng duy nhất trong cơ thể con người sở hữu khả năng tự sửa chữa phi thường này.6 Mặc dù quá trình tái tạo ngoài đời thực không diễn ra nhanh chóng chỉ sau một đêm, câu chuyện thần thoại đã báo trước một kỳ quan của y học hiện đại.4 Sự trùng hợp này không chỉ xuất hiện trong văn hóa Hy Lạp. Kinh Talmud của người Babylon, ra đời từ thế kỷ thứ 3 đến thế kỷ thứ 5, cũng ghi nhận rằng gan người có thể tái tạo thành công ngay cả khi chỉ còn lại một phần mô khỏe mạnh với kích thước bằng “một quả ô liu”.8 Điều này cho thấy một sự công nhận xuyên văn hóa từ thời cổ đại về sức sống mãnh liệt và tầm quan trọng đặc biệt của lá gan so với các cơ quan khác.

Bài viết này sẽ đưa bạn vượt ra khỏi những câu chuyện huyền thoại để đi sâu vào thế giới khoa học, giải mã cơ chế đằng sau “siêu năng lực” tái sinh của gan. Chúng ta sẽ cùng nhau khám phá quá trình này hoạt động như thế nào, đâu là giới hạn của nó, và quan trọng nhất, làm thế nào để bảo vệ và nuôi dưỡng “siêu anh hùng” thầm lặng đang làm việc không ngừng nghỉ bên trong cơ thể chúng ta.

Phần 2: Tóm Tắt Bài Viết Này

  • Gan là cơ quan duy nhất có thể tái sinh sau tổn thương.
  • Quá trình tái tạo gồm 3 giai đoạn: khởi động, tăng sinh, kết thúc.
  • Tổn thương mạn tính gây xơ hóa, ngăn cản gan tái tạo.
  • Xơ gan giai đoạn F4 (cuối) là không thể phục hồi.
  • Bảo vệ gan bằng lối sống lành mạnh và khám sức khỏe định kỳ.

Phần 3: Gan – “Nhà Máy” Bận Rộn Nhất Cơ Thể

Trước khi tìm hiểu về khả năng tái sinh, điều cần thiết là phải nhận thức được vai trò trung tâm của gan. Với hơn 500 chức năng riêng biệt đã được thống kê, gan được ví như một nhà máy sinh hóa bận rộn và phức tạp nhất, đảm bảo sự sống còn của toàn bộ cơ thể.7 Sự đa nhiệm này chính là lý do tại sao khả năng tự sửa chữa của nó lại quan trọng đến vậy.

  • Chức năng Thải độc: Gan là “bộ lọc” máu chính, tiếp nhận các chất dinh dưỡng và hóa chất từ hệ tiêu hóa. Nó chuyển hóa các chất độc hại như rượu, thuốc, và amoniac (sản phẩm phụ của quá trình chuyển hóa protein) thành các hợp chất ít độc hơn hoặc tan trong nước để cơ thể có thể dễ dàng đào thải ra ngoài qua nước tiểu hoặc mật.6
  • Chức năng Chuyển hóa: Gan là trung tâm điều phối năng lượng của cơ thể. Nó chuyển hóa carbohydrate thành glucose để tạo năng lượng và dự trữ dưới dạng glycogen; chuyển hóa chất béo (lipid) và tổng hợp cholesterol; đồng thời xử lý các axit amin từ protein.6
  • Chức năng Tổng hợp: Đây là nơi duy nhất sản xuất albumin, một loại protein huyết tương quan trọng giúp duy trì áp suất keo trong máu, và tổng hợp hầu hết các yếu tố đông máu (như prothrombin và fibrinogen) để ngăn ngừa chảy máu.6 Gan cũng tổng hợp các hormone tăng trưởng quan trọng như IGF-1.12
  • Chức năng Bài tiết & Tiêu hóa: Các tế bào gan liên tục sản xuất dịch mật, được dự trữ trong túi mật và tiết vào ruột non để giúp tiêu hóa chất béo và hấp thụ các vitamin tan trong dầu như A, D, E, và K.6
  • Chức năng Dự trữ: Gan hoạt động như một kho dự trữ khổng lồ cho nhiều chất dinh dưỡng quan trọng, bao gồm glycogen (năng lượng dự trữ nhanh), các vitamin (A, D, E, K, B12) và khoáng chất như sắt và đồng.9 Nó cũng có thể chứa một lượng máu đáng kể và giải phóng khi cơ thể cần.11

Từ góc độ tiến hóa, một cơ quan đảm nhiệm vô số chức năng sống còn và liên kết chặt chẽ với nhau như vậy là một “điểm yếu chí mạng”. Bất kỳ tổn thương nghiêm trọng nào ở gan đều có thể gây ra hiệu ứng domino, dẫn đến suy sụp toàn bộ hệ thống, từ rối loạn đông máu, nhiễm độc thần kinh đến suy giảm miễn dịch. Do đó, khả năng tái sinh mạnh mẽ không phải là một “phép màu” ngẫu nhiên, mà là một cơ chế sinh tồn thiết yếu, được tự nhiên ưu ái trang bị cho cơ quan trọng yếu này.

Phần 4: Giải Mã “Siêu Năng Lực” Tái Sinh: Cơ Chế Khoa Học Đằng Sau

Một trong những hiểu lầm phổ biến nhất là gan “mọc lại” như đuôi thằn lằn. Thực tế, quá trình này được gọi chính xác là tăng sản bù trừ (compensatory hypertrophy). Điều này có nghĩa là khi một phần gan bị cắt bỏ hoặc phá hủy, các thùy gan còn lại sẽ phình to ra để bù đắp cho phần đã mất, khôi phục lại khối lượng và chức năng gần như ban đầu.14 Đây không phải là sự hình thành một thùy gan mới, mà là sự lớn lên của những gì còn lại. Quá trình này là một chương trình sinh học được điều phối cực kỳ chặt chẽ và tinh vi, diễn ra qua ba giai đoạn chính.15

Các Giai Đoạn Của Quá Trình Tái Tạo Gan

Giai đoạn 1: Khởi Động (Priming Phase)

Đây là giai đoạn “đánh thức”. Các tế bào gan trưởng thành (hepatocytes) trong trạng thái nghỉ (pha G0 của chu kỳ tế bào) không thể tự động phân chia. Chúng cần được “mồi” hoặc “khởi động” để trở nên nhạy cảm với các tín hiệu tăng trưởng.15 Quá trình này được kích hoạt bởi các cytokine gây viêm, chủ yếu là

Yếu tố hoại tử khối u-alpha (TNF−α) và Interleukin-6 (IL−6). Các phân tử này được giải phóng bởi các tế bào miễn dịch thường trú trong gan (tế bào Kupffer) ngay sau khi có tổn thương hoặc mất mát mô gan, báo hiệu cho các tế bào gan chuẩn bị bước vào chu kỳ phân bào.16

Giai đoạn 2: Tăng Sinh (Proliferative Phase)

Sau khi được “mồi”, các tế bào gan bắt đầu bước vào chu kỳ tế bào và phân chia (tăng sinh) một cách mạnh mẽ. Giai đoạn này được thúc đẩy bởi một loạt các yếu tố tăng trưởng (growth factors) mạnh mẽ.18

  • Yếu tố tăng trưởng tế bào gan (Hepatocyte Growth Factor – HGF) được coi là chất kích thích phân bào (mitogen) mạnh nhất và quan trọng nhất đối với tế bào gan.19
  • Các yếu tố tăng trưởng khác như Yếu tố tăng trưởng biến đổi-alpha (TGF−α) và Yếu tố tăng trưởng biểu bì (Epidermal Growth Factor – EGF) cũng đóng vai trò trung tâm trong việc thúc đẩy tế bào gan vượt qua các điểm kiểm soát của chu kỳ tế bào và tiến hành phân chia.16
  • Ngoài ra, các phân tử khác như Yếu tố tăng trưởng giống Insulin-1 (IGF-1) và Yếu tố tăng trưởng nguyên bào sợi 7 (FGF7) cũng góp phần quan trọng vào việc bảo vệ tế bào gan khỏi chết theo chương trình (apoptosis) và thúc đẩy sự nhân lên của chúng.21

Giai đoạn 3: Kết Thúc (Termination Phase)

Đây là giai đoạn “hãm phanh” cực kỳ quan trọng. Nếu quá trình tăng sinh không được kiểm soát, gan sẽ phát triển quá mức, có thể dẫn đến hình thành khối u.23 Quá trình tái tạo sẽ dừng lại khi gan đạt được tỷ lệ khối lượng/trọng lượng cơ thể tối ưu.16 Tín hiệu “dừng” chính yếu được điều khiển bởi

Yếu tố tăng trưởng biến đổi-beta 1 (TGF−β1), một chất ức chế tăng sinh mạnh mẽ.24

TGF−β1 ra lệnh cho các tế bào gan ngừng phân chia và quay trở lại trạng thái nghỉ, hoàn tất chu trình tái tạo.

Vai Trò Thầm Lặng Của Lá Lách: Người Điều Khiển Quá Trình

Một khía cạnh sâu sắc và ít được biết đến của quá trình tái tạo gan là vai trò điều phối của lá lách. Gan và lách được kết nối trực tiếp thông qua hệ thống tĩnh mạch cửa.26 Mối liên kết này tạo thành một “trục gan-lách” (hepatosplenic axis), đóng vai trò như một vòng lặp phản hồi tinh vi.

Cụ thể, lá lách là một trong những nguồn sản xuất chính của tín hiệu “hãm phanh” TGF−β1.27 Trong quá trình tái tạo gan, lá lách giải phóng

TGF−β1 vào tĩnh mạch cửa, dòng máu này sẽ đưa trực tiếp tín hiệu ức chế đến gan. Điều này giúp đảm bảo rằng quá trình tăng sinh tế bào gan sẽ dừng lại đúng lúc, ngăn chặn sự phát triển không kiểm soát. Bằng chứng cho cơ chế này rất thuyết phục: các nghiên cứu trên động vật cho thấy việc cắt bỏ lá lách (splenectomy) thực sự làm tăng cường khả năng tái tạo của gan, bởi vì nó đã loại bỏ đi “phanh hãm” quan trọng này.28

Như vậy, tái tạo gan không phải là một sự kiện đơn độc của riêng gan mà là một bản giao hưởng sinh học được điều phối nhịp nhàng giữa các cơ quan, trong đó lá lách đóng vai trò của một nhạc trưởng thầm lặng, đảm bảo quá trình sửa chữa diễn ra mạnh mẽ nhưng có kiểm soát.

Phần 5: Khi Siêu Anh Hùng Gặp “Kryptonite”: Giới Hạn Của Khả Năng Tái Sinh

Khả năng tái sinh của gan, dù phi thường, nhưng không phải là vô hạn. Nó có một điểm yếu chí mạng, một loại “Kryptonite” có thể vô hiệu hóa siêu năng lực này: tổn thương mạn tính và lặp đi lặp lại.29 Khi gan phải đối mặt với các tác nhân gây hại một cách liên tục trong thời gian dài, cơ chế sửa chữa tự nhiên sẽ bị quá tải và thay thế bằng một quá trình bệnh lý gọi là xơ hóa.

Xơ Hóa Gan: Khi Mô Sẹo Thay Thế Tế Bào Lành

Xơ hóa là quá trình lành sẹo bất thường của gan. Trong điều kiện bình thường, khi gan bị tổn thương, nó sẽ tái tạo lại các tế bào khỏe mạnh. Tuy nhiên, khi tổn thương kéo dài (ví dụ do uống rượu bia triền miên, nhiễm virus viêm gan mạn tính), quá trình viêm nhiễm cũng trở nên mạn tính.23

Tình trạng viêm dai dẳng này sẽ “đánh thức” các tế bào hình sao (hepatic stellate cells), những tế bào vốn ở trạng thái nghỉ ngơi trong gan. Khi được kích hoạt, chúng biến đổi thành các tế bào cơ nguyên bào sợi (myofibroblasts) và bắt đầu sản xuất một lượng lớn các protein của chất nền ngoại bào, chủ yếu là collagen.32 Các sợi collagen này tích tụ lại, hình thành nên các dải mô sẹo cứng. Mô sẹo này dần dần thay thế các tế bào gan khỏe mạnh, làm biến dạng cấu trúc vi thể tinh vi của gan, chèn ép các mạch máu và ống mật, từ đó cản trở dòng máu lưu thông và ngăn chặn khả năng tái tạo hiệu quả của các tế bào gan còn lại.34

Các Cấp Độ Xơ Hóa (F0-F4): Điểm Không Thể Quay Đầu

Xơ hóa là một quá trình tiến triển theo từng giai đoạn. Y học thường sử dụng hệ thống phân loại Metavir để đánh giá mức độ nghiêm trọng, giúp tiên lượng và đưa ra quyết định điều trị.37 Việc hiểu rõ các giai đoạn này là cực kỳ quan trọng, bởi nó cho thấy “cửa sổ cơ hội” để can thiệp trước khi tổn thương trở nên không thể cứu vãn.

Giai đoạn (Metavir) Mô tả khoa học Ý nghĩa lâm sàng & Khả năng phục hồi
F0 Không có xơ hóa Gan hoàn toàn khỏe mạnh.
F1 Xơ hóa nhẹ (Xơ hóa khoảng cửa) Mô sẹo tối thiểu, khu trú ở các khoảng cửa. Đây là giai đoạn đầu, gan có thể phục hồi hoàn toàn nếu nguyên nhân gây hại được loại bỏ kịp thời.37
F2 Xơ hóa vừa (Xơ hóa có vài cầu nối) Các dải sẹo bắt đầu nối các khoảng cửa với nhau. Tổn thương đã đáng kể, khả năng phục hồi bắt đầu giảm, cần can thiệp y tế ngay lập tức.37
F3 Xơ hóa nặng Nhiều cầu nối xơ được hình thành, làm biến dạng cấu trúc gan. Gan rất khó phục hồi và nguy cơ biến chứng (như tăng áp lực tĩnh mạch cửa) tăng cao. Tổn thương có thể xem là vĩnh viễn.37
F4 Xơ gan (Cirrhosis) Mô sẹo lan tỏa khắp gan, phá vỡ hoàn toàn cấu trúc bình thường và hình thành các nốt tế bào gan bất thường. Giai đoạn này được coi là không thể đảo ngược. Điều trị chỉ tập trung vào việc kiểm soát triệu chứng và ngăn ngừa các biến chứng đe dọa tính mạng như suy gan, ung thư gan.29

Những “Kẻ Thù” Hàng Đầu Của Gan

Các nguyên nhân chính dẫn đến tổn thương gan mạn tính và xơ hóa bao gồm:

  • Lạm dụng rượu bia: Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu trên thế giới. Rượu gây tổn thương tế bào gan, dẫn đến tình trạng tích tụ mỡ (gan nhiễm mỡ), sau đó là viêm (viêm gan do rượu), và cuối cùng là xơ gan.40
  • Viêm gan virus mạn tính (B và C): Virus viêm gan B (HBV) và C (HCV) có thể tồn tại âm thầm trong cơ thể nhiều năm, gây ra tình trạng viêm nhiễm dai dẳng, là con đường trực tiếp dẫn đến xơ gan và ung thư biểu mô tế bào gan.41
  • Bệnh gan nhiễm mỡ liên quan đến rối loạn chuyển hóa (MASLD): Trước đây được gọi là bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD), tình trạng này đang ngày càng phổ biến, gắn liền với hội chứng chuyển hóa bao gồm béo phì, tiểu đường tuýp 2, và mỡ máu cao. Sự tích tụ mỡ trong gan có thể gây viêm (viêm gan nhiễm mỡ – MASH) và tiến triển thành xơ hóa.41

Phần 6: Chủ Động Bảo Vệ “Siêu Anh Hùng” Của Bạn

Cách tốt nhất để tận dụng “siêu năng lực” của gan là không bắt nó phải sử dụng đến. Phòng ngừa chủ động thông qua lối sống khoa học và tầm soát sức khỏe định kỳ chính là chiến lược hiệu quả nhất để giữ cho lá gan của bạn luôn khỏe mạnh.

Lối Sống Khoa Học: Chìa Khóa Cho Lá Gan Khỏe Mạnh

Chế độ ăn uống:

  • Nên ăn:
  • Thực phẩm giàu chất xơ: Rau xanh (cải bó xôi, bông cải xanh), trái cây, và ngũ cốc nguyên hạt giúp gan hoạt động tối ưu và giảm tích tụ mỡ.45
  • Protein nạc: Ưu tiên cá, thịt gà bỏ da, các loại đậu và đậu phụ để cung cấp axit amin cho quá trình sửa chữa tế bào gan mà không tạo gánh nặng cho gan.47
  • Chất béo lành mạnh: Dầu ô liu, quả bơ, các loại hạt (óc chó, hạnh nhân) và cá béo (cá hồi, cá thu) giàu axit béo omega-3 giúp giảm viêm và giảm mỡ trong gan.45
  • Thực phẩm giàu chất chống oxy hóa: Các loại quả mọng (dâu tây, việt quất), trà xanh (giàu catechin), và cà phê (uống điều độ) đã được chứng minh có tác dụng bảo vệ tế bào gan khỏi tổn thương do các gốc tự do và giảm nguy cơ ung thư gan.46
  • Nên tránh hoặc hạn chế:
  • Rượu bia: Đây là độc tố hàng đầu đối với gan.45
  • Thực phẩm nhiều đường: Bánh kẹo, nước ngọt, siro làm tăng tích tụ mỡ trong gan.45
  • Thực phẩm nhiều muối: Đồ ăn chế biến sẵn, đồ hộp, thịt xông khói có thể gây giữ nước và tăng gánh nặng cho gan, đặc biệt ở người đã có bệnh gan.45
  • Chất béo bão hòa và chất béo trans: Có nhiều trong đồ chiên rán, thức ăn nhanh, mỡ động vật.45

Tập thể dục thường xuyên:

Vận động giúp duy trì cân nặng lý tưởng, giảm nguy cơ gan nhiễm mỡ, và cải thiện độ nhạy insulin. Các chuyên gia khuyến nghị nên kết hợp các bài tập aerobic (như đi bộ nhanh, bơi lội, đạp xe) ít nhất 150 phút mỗi tuần.51

Các thói quen quan trọng khác:

  • Uống đủ nước: Nước giúp quá trình thải độc của gan diễn ra hiệu quả hơn.53
  • Cẩn trọng khi dùng thuốc: Nhiều loại thuốc, kể cả thuốc không kê đơn (như paracetamol) và các loại thảo dược, đều được chuyển hóa tại gan. Sử dụng sai liều hoặc lạm dụng có thể gây tổn thương gan cấp tính. Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ.41
  • Tiêm phòng vaccine: Tiêm phòng đầy đủ vaccine viêm gan A và B là cách phòng bệnh chủ động và hiệu quả nhất.51
  • An toàn trong sinh hoạt: Tránh dùng chung kim tiêm, dao cạo râu, bàn chải đánh răng và thực hành tình dục an toàn để ngăn ngừa lây nhiễm virus viêm gan B và C.12

Lắng Nghe Cơ Thể: Tầm Soát Sức Khỏe Gan Định Kỳ

Một trong những đặc điểm nguy hiểm nhất của bệnh gan là nó thường tiến triển âm thầm. Ở giai đoạn đầu, bệnh nhân có thể không có bất kỳ triệu chứng nào trong khi lá gan đã bắt đầu bị tổn thương.39 Do đó, tầm soát sức khỏe định kỳ là biện pháp sống còn để phát hiện sớm bệnh.

  • Khi nào cần khám: Người trưởng thành khỏe mạnh nên thực hiện xét nghiệm chức năng gan trong gói khám sức khỏe tổng quát định kỳ 1-2 lần/năm. Những người có yếu tố nguy cơ cao như uống nhiều rượu bia, béo phì, tiểu đường, có tiền sử gia đình mắc bệnh gan, hoặc đã nhiễm virus viêm gan B/C cần tuân thủ lịch khám thường xuyên hơn theo chỉ định của bác sĩ.58
  • Hiểu các chỉ số xét nghiệm men gan cơ bản: Việc hiểu các chỉ số này giúp bạn chủ động hơn trong việc theo dõi sức khỏe. Để cung cấp thông tin chính xác và đáng tin cậy nhất, người biên tập Những điều thú vị chấm com đã tổng hợp thông tin này từ các hướng dẫn của hiệp hội gan mật và các bệnh viện uy tín, giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về ý nghĩa các chỉ số sức khỏe của mình.
  • AST (SGOT) và ALT (SGPT): Đây là hai enzyme nằm bên trong tế bào gan. Khi tế bào gan bị viêm hoặc tổn thương, chúng sẽ bị vỡ ra và giải phóng các enzyme này vào máu, làm nồng độ của chúng tăng lên. ALT đặc hiệu cho gan hơn AST. Mức độ tăng của các chỉ số này thường phản ánh mức độ tổn thương cấp tính của tế bào gan.61
  • GGT (Gamma-glutamyl transferase): Chỉ số này rất nhạy với các tổn thương gan do lạm dụng rượu bia và các bệnh lý gây tắc nghẽn đường mật.63
  • Albumin và Bilirubin: Các chỉ số này đánh giá trực tiếp chức năng của gan. Albumin là protein do gan tổng hợp, nếu chỉ số này thấp chứng tỏ chức năng tổng hợp của gan đã suy giảm. Bilirubin là sản phẩm của quá trình phá vỡ hồng cầu và được gan xử lý; nếu chỉ số này cao (gây vàng da, vàng mắt), điều đó cho thấy chức năng bài tiết và khử độc của gan đang gặp vấn đề nghiêm trọng.65

Phần 7: Triển Vọng Mới Trong Điều Trị: Khi Y Học Can Thiệp

Khi bệnh gan đã tiến triển đến giai đoạn nặng và không thể phục hồi chỉ bằng thay đổi lối sống, y học hiện đại mang đến những hy vọng mới thông qua các phương pháp can thiệp tiên tiến.

  • Ghép gan (Liver Transplantation): Đây vẫn là phương pháp điều trị cuối cùng và hiệu quả nhất cho những bệnh nhân bị suy gan giai đoạn cuối hoặc xơ gan mất bù.41 Trong phẫu thuật ghép gan từ người hiến sống, chỉ một phần lá gan của người hiến được lấy để ghép cho người nhận. Điều kỳ diệu là cả phần gan được ghép và phần gan còn lại của người hiến đều sẽ tái tạo để đạt đến kích thước và chức năng đầy đủ trong vòng vài tháng.67
  • Các liệu pháp đang nghiên cứu: Y học đang chứng kiến một sự thay đổi mô hình, từ việc “thay thế” cơ quan hỏng sang “tái lập trình” và “tăng cường” khả năng tự sửa chữa của cơ thể.
  • Liệu pháp tế bào gốc: Các nhà khoa học đang nghiên cứu cách sử dụng tế bào gốc tự thân (lấy từ tủy xương của chính bệnh nhân) để truyền vào gan, với hy vọng chúng có thể biệt hóa thành các tế bào gan mới và sửa chữa các mô bị tổn thương. Các nghiên cứu ban đầu cho thấy sự cải thiện về chức năng gan ở bệnh nhân xơ gan.70
  • Liệu pháp tế bào Macrophage: Đây là một hướng đi đột phá. Macrophage là các tế bào miễn dịch có vai trò “dọn dẹp” và sửa chữa mô. Các thử nghiệm lâm sàng tiên phong như MATCH và EMERALD đang thử nghiệm phương pháp lấy macrophage của chính bệnh nhân, “siêu tăng áp” chúng trong phòng thí nghiệm để tăng cường khả năng chống viêm và phá vỡ mô sẹo, sau đó truyền trở lại cơ thể. Kết quả ban đầu rất hứa hẹn, cho thấy liệu pháp này có thể làm giảm đáng kể các biến chứng nặng và cải thiện tiên lượng sống ở bệnh nhân xơ gan tiến triển.73
  • Các loại thuốc mới: Thay vì các liệu pháp tế bào phức tạp, các nhà nghiên cứu cũng đang phát triển các phân tử thuốc nhỏ nhắm vào các con đường sinh học gây xơ hóa. Ví dụ, các loại thuốc ức chế một enzyme gọi là HDAC6 đang cho thấy tiềm năng trong việc ngăn chặn các tế bào hình sao sản xuất collagen, từ đó có thể làm chậm hoặc thậm chí đảo ngược quá trình hình thành sẹo.76

Những tiến bộ này mở ra một tương lai nơi bệnh gan nặng có thể được điều trị bằng cách điều biến sinh học, giúp chính cơ thể bệnh nhân chiến đấu và tự chữa lành một cách hiệu quả hơn.

 

Phần 8: Kết Luận: Sống Khỏe Hơn, Khoa Học Hơn

Gan là một minh chứng hùng hồn cho khả năng phục hồi kỳ diệu của cơ thể. Từ một huyền thoại cổ xưa, khả năng tái sinh của gan đã trở thành một lĩnh vực nghiên cứu sôi động, mở ra nhiều hy vọng cho y học. Tuy nhiên, “siêu năng lực” này có giới hạn rõ ràng, đó là quá trình xơ hóa do các tổn thương mạn tính gây ra. Khi gan đã bị xơ hóa đến giai đoạn cuối, tổn thương gần như không thể đảo ngược.

Điều này nhấn mạnh một sự thật quan trọng: sức mạnh lớn nhất trong việc bảo vệ gan không nằm ở các phương pháp điều trị phức tạp, mà nằm ở sự phòng ngừa chủ động của mỗi cá nhân. Việc hiểu rõ về cơ chế hoạt động, giới hạn và các yếu tố nguy cơ là bước đầu tiên để chúng ta có thể trân trọng và chăm sóc cho “nhà máy” trung tâm của cơ thể mình. Với những kiến thức từ nhungdieuthuvi.com, hy vọng bạn đọc sẽ có thêm hành trang để xây dựng một cuộc sống khỏe mạnh và khoa học hơn.

2 Khuyến Nghị Thực Tiễn Để Khỏe Mạnh Hơn

  1. Xây dựng chế độ ăn “thân thiện” với gan và duy trì cân nặng hợp lý: Đây là biện pháp can thiệp có tác động lớn nhất, hiệu quả nhất và dễ tiếp cận nhất. Hãy tập trung vào thực phẩm toàn phần, chưa qua chế biến như rau củ, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, protein nạc và chất béo lành mạnh. Đồng thời, hãy hạn chế tối đa hoặc loại bỏ hoàn toàn rượu bia, đồ uống có đường, thực phẩm nhiều muối và đồ ăn nhanh. Việc giảm cân, dù chỉ 5-10% trọng lượng cơ thể, cũng có thể cải thiện đáng kể tình trạng mỡ gan và viêm gan.51
  2. Chủ động tầm soát sức khỏe định kỳ và tiêm phòng đầy đủ: Đừng bao giờ chờ đợi đến khi có triệu chứng mới đi khám, vì khi đó bệnh gan có thể đã ở giai đoạn muộn. Hãy biến việc xét nghiệm chức năng gan trở thành một phần của chương trình khám sức khỏe tổng quát hàng năm. Nếu bạn có bất kỳ yếu tố nguy cơ nào, hãy trao đổi với bác sĩ về lịch tầm soát thường xuyên hơn. Quan trọng không kém, hãy đảm bảo rằng bạn và gia đình đã được tiêm phòng đầy đủ vaccine viêm gan A và B. Đây là những khoản đầu tư nhỏ nhưng mang lại lợi ích to lớn cho sức khỏe lâu dài của bạn.58

 

Nguồn trích dẫn

  1. Ở nơi thần Prometheus bị xiềng – Báo Quảng Nam, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://baoquangnam.vn/o-noi-than-prometheus-bi-xieng-3089663.html
  2. Hepatic regeneration in Greek mythology – Baishideng Publishing Group, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.wjgnet.com/2308-3840/full/v7/i3/77.htm
  3. Prometheus – Wikipedia, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Prometheus
  4. www.biocompare.com, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.biocompare.com/Life-Science-News/354001-How-Prometheus-s-Liver-Kept-Healing-Itself/#:~:text=In%20Greek%20mythology%2C%20Zeus%20punishes,not%20overnight%20nor%20for%20eternity.
  5. Liver Regeneration: The Myth of Prometheus in Modern Medicine A Case Report, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://maplespub.com/article/liver-regeneration-the-myth-of-prometheus-in-modern-medicine-a-case-report
  6. Gan có tái tạo lại không? | Vinmec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/gan-co-tai-tao-lai-khong-vi
  7. Chức năng của gan đối với cơ thể – Vinmec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/chuc-nang-cua-gan-doi-voi-co-vi
  8. Ancient Origins of the Remarkable Ability of the Human Liver to Regenerate Itself: Three References from the Babylonian Talmud and Two References from Greek Mythology, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9630027/
  9. Khám phá cấu tạo gan và vai trò đối với sức khỏe con người – Medlatec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://medlatec.vn/tin-tuc/kham-pha-cau-tao-gan-va-vai-tro-doi-voi-suc-khoe-con-nguoi
  10. Gan thải độc qua đường nào? – Vinmec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/gan-thai-doc-qua-duong-nao-vi
  11. Top 4 chức năng của gan đóng vai trò quan trọng với cơ thể, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://tamanhhospital.vn/chuc-nang-cua-gan/
  12. Cấu tạo và chức năng của gan đối với cơ thể như thế nào?, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://nutrihome.vn/co-the-nguoi/chuc-nang-cua-gan/
  13. Gan nằm ở vị trí nào trong cơ thể? Cấu tạo như thế nào? – Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://tamanhhospital.vn/co-the-nguoi/gan/
  14. TIL: In about six weeks a transplanted liver section will grow into a normal-sized, fully functioning liver in a recipient, while the donor’s remaining liver will regenerate to replace the transplanted section. : r/todayilearned – Reddit, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.reddit.com/r/todayilearned/comments/18kw5i1/til_in_about_six_weeks_a_transplanted_liver/
  15. Liver Regeneration: Analysis of the Main Relevant Signaling …, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5602614/
  16. Molecular pathways of liver regeneration: A comprehensive review …, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8006075/
  17. Liver regeneration – PubMed, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10728791/
  18. Regulation of liver regeneration by growth factors and cytokines – PMC – PubMed Central, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3377328/
  19. Hepatocyte growth factor induces hepatocyte proliferation in vivo and allows for efficient retroviral-mediated gene transfer in mice – PubMed, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9731563/
  20. Hepatocyte growth factor induces proliferation and morphogenesis in nonparenchymal epithelial liver cells – PubMed, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8514254/
  21. Hepatocyte proliferation during liver regeneration is impaired in mice with liver-specific IGF-1R knockout – PubMed, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16484330/
  22. Hepatocyte survival and proliferation by fibroblast growth factor 7 attenuates liver inflammation, and fibrogenesis during acute liver injury via paracrine mechanisms – PubMed, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37797460/
  23. Why is the Liver one of the only organs that grows back when most of it is removed? : r/askscience – Reddit, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.reddit.com/r/askscience/comments/7ri2kk/why_is_the_liver_one_of_the_only_organs_that/
  24. Proliferation‑inhibiting pathways in liver regeneration (Review) – Spandidos Publications, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.spandidos-publications.com/10.3892/mmr.2017.6613
  25. The terminal phase of liver regeneration – Munin, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://munin.uit.no/bitstream/handle/10037/4858/thesis.pdf?sequence=2
  26. Cellular effects of splenectomy on liver regeneration after 70% resection – Frontiers, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/cell-and-developmental-biology/articles/10.3389/fcell.2025.1561815/full
  27. Spleen: Reparative Regeneration and Influence on Liver – MDPI, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.mdpi.com/2075-1729/12/5/626
  28. Transforming growth factor-beta1 released from the spleen exerts a growth inhibitory effect on liver regeneration in rats – PubMed, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14615413/
  29. Alcohol-related liver disease – NHS, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.nhs.uk/conditions/alcohol-related-liver-disease-arld/
  30. Xơ hóa gan – Rối loạn về hệ gan và mật – Cẩm nang MSD – Phiên bản dành cho chuyên gia, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.msdmanuals.com/vi/professional/r%E1%BB%91i-lo%E1%BA%A1n-v%E1%BB%81-h%E1%BB%87-gan-v%C3%A0-m%E1%BA%ADt/x%C6%A1-h%C3%B3a-v%C3%A0-x%C6%A1-gan/x%C6%A1-h%C3%B3a-gan
  31. The balancing act of the liver: tissue regeneration versus fibrosis – PMC – PubMed Central, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5749503/
  32. Fibrosis and hepatic regeneration mechanism – PMC – PubMed Central, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8826211/
  33. Scar wars: Repairing the liver – YouTube, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=a0d1yvGcfzQ
  34. Xơ gan: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị bệnh, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://tamanhhospital.vn/benh/xo-gan/
  35. Xơ gan – Rối loạn về hệ gan và mật – Cẩm nang MSD – Phiên bản dành cho chuyên gia, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.msdmanuals.com/vi/professional/r%E1%BB%91i-lo%E1%BA%A1n-v%E1%BB%81-h%E1%BB%87-gan-v%C3%A0-m%E1%BA%ADt/x%C6%A1-h%C3%B3a-v%C3%A0-x%C6%A1-gan/x%C6%A1-gan
  36. What Makes Cirrhosis Irreversible?—Consideration on Structural Changes – Frontiers, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/medicine/articles/10.3389/fmed.2022.876293/full
  37. Các cấp độ của xơ hóa gan và phương pháp chẩn đoán – Medlatec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://medlatec.vn/tin-tuc/cac-cap-do-cua-xo-hoa-gan-va-phuong-phap-chan-doan-s195-n26550
  38. Các giai đoạn của xơ gan và xơ gan giai đoạn 3 sống được bao lâu – Medlatec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://medlatec.vn/tin-tuc/cac-giai-doan-cua-xo-gan-va-xo-gan-giai-doan-3-song-duoc-bao-lau-s94-n14649
  39. Bệnh xơ gan có mấy giai đoạn? Làm sao để phát hiện sớm?, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://benhvienthucuc.vn/song-khoe/benh-gan-mat/benh-xo-gan-co-may-giai-doan-lam-sao-de-phat-hien-som
  40. Làm thế nào để tăng chức năng phục hồi gan và những thông tin liên quan – Medlatec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://medlatec.vn/tin-tuc/lam-the-nao-de-tang-chuc-nang-phuc-hoi-gan-va-nhung-thong-tin-lien-quan-s195-n26729
  41. Bảo vệ và tái tạo gan: Không khó như nhiều người vẫn nghĩ!, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://nhatnhat.com/bao-ve-va-tai-tao-gan-khong-kho-nhu-nhieu-nguoi-van-nghi.html
  42. Xơ gan: Triệu chứng, Nguyên nhân & Điều trị – American Liver Foundation, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://liverfoundation.org/vi/b%E1%BB%87nh-gan/bi%E1%BA%BFn-ch%E1%BB%A9ng-c%E1%BB%A7a-b%E1%BB%87nh-gan/x%C6%A1-gan/
  43. Xơ gan là gì? Các giai đoạn phát triển của bệnh – Medlatec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://medlatec.vn/tin-tuc/xo-gan-la-gi-cac-giai-doan-phat-trien-cua-benh-s94-n13328
  44. Metabolic Dysfunction–Associated Steatotic Liver Disease (MASLD) in People With Diabetes: The Need for Screening and Early Intervention. A Consensus Report of the American Diabetes Association, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://diabetesjournals.org/care/article/48/7/1057/160536/Metabolic-Dysfunction-Associated-Steatotic-Liver
  45. Người bệnh gan nên ăn gì, kiêng ăn gì để hỗ trợ cải thiện bệnh?, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://tamanhhospital.vn/benh-gan-nen-an-gi-kieng-gi/
  46. Chế độ ăn cho người bệnh gan mật – Vinmec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/che-do-cho-nguoi-benh-gan-mat-vi
  47. Gợi ý 19 thực phẩm tốt cho gan dễ tìm và dễ ăn, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://tamanhhospital.vn/thuc-pham-tot-cho-gan/
  48. Ăn gì tốt cho gan? Những lưu ý trong chế độ ăn hàng ngày – Medlatec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://medlatec.vn/tin-tuc/an-gi-tot-cho-gan-nhung-luu-y-trong-che-do-an-hang-ngay
  49. Ăn gì tốt cho gan? Top 12 thực phẩm bạn không thể bỏ qua – Long Châu, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://nhathuoclongchau.com.vn/bai-viet/an-gi-tot-cho-gan-12-thuc-pham-khong-the-bo-qua-de-nuoi-duong-gan-khoe-manh.html
  50. 11 cách điều trị xơ gan thường dùng hiệu quả cao và an toàn, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://tamanhhospital.vn/dieu-tri-xo-gan/
  51. 13 cách bảo vệ gan khỏe mạnh tốt nhất đơn giản, dễ thực hiện, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://tamanhhospital.vn/bao-ve-gan/
  52. 5 bí kíp để có lá gan khỏe mạnh, lời khuyên từ chuyên gia – Medlatec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://medlatec.vn/tin-tuc/5-bi-kip-de-co-la-gan-khoe-manh-loi-khuyen-tu-chuyen-gia-s94-n14766
  53. Cách giải độc gan, thanh lọc cơ thể tại nhà – Hello Bacsi, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://hellobacsi.com/ung-thu-ung-buou/ung-thu-gan/7-cach-giai-doc-gan-tai-nha/
  54. 3 thức uống hàng đầu tốt cho gan chuyên gia Harvard khuyên dùng – Dân trí, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://dantri.com.vn/suc-khoe/3-thuc-uong-hang-dau-tot-cho-gan-chuyen-gia-harvard-khuyen-dung-20250701211209268.htm
  55. Làm thế nào để bảo vệ lá gan của bạn? – Vinmec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/lam-the-nao-de-bao-ve-la-gan-cua-ban-vi
  56. 15 cách bảo vệ gan khỏe mạnh dễ thực hiện và cách chăm sóc – Hewel, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://hewel.com.vn/thong-tin-cham-soc-gan/bao-ve-la-gan-khoe-manh-c10a362.html
  57. Tại sao phải khám gan?Cũng không ít trường hợp người bệnh, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://benhvienthucuc.vn/song-khoe/benh-gan-mat/tai-sao-phai-kham-gan
  58. Khám gan nên thực hiện khi nào? Bao lâu thì kiểm tra 1 lần? – Medlatec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://medlatec.vn/tin-tuc/kham-gan-nen-thuc-hien-khi-nao-bao-lau-thi-kiem-tra-1-lan-s153-n31044
  59. Kiểm tra chức năng gan như thế nào? – Vinmec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/kiem-tra-chuc-nang-gan-nhu-nao-vi
  60. Khám sức khỏe định kỳ là gì? Bao gồm kiểm tra những gì?, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://tamanhhospital.vn/kham-suc-khoe-dinh-ky/
  61. Vai trò của ALT và AST trong chẩn đoán các bệnh về gan – Vinmec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/vai-tro-cua-alt-va-ast-trong-chan-doan-cac-benh-ve-gan-vi
  62. Chỉ số men gan: Phân loại, vai trò và khi nào cần xét nghiệm, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://tamanhhospital.vn/chi-so-men-gan/
  63. Xét nghiệm chức năng gan gồm những gì? Hướng dẫn xem các chỉ số xét nghiệm gan, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/xet-nghiem-chuc-nang-gan-gom-nhung-gi-huong-dan-xem-cac-chi-so-xet-nghiem-gan-vi
  64. Men gan là gì? Chỉ số men gan bình thường là bao nhiêu? – Hồng Ngọc, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://hongngochospital.vn/vi/men-gan-tang-canh-bao-benh-gi
  65. Các xét nghiệm chức năng gan phổ biến nhất hiện nay – Medlatec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://medlatec.vn/tin-tuc/cac-xet-nghiem-chuc-nang-gan-pho-bien-nhat-hien-nay-s58-n26544
  66. Những điều cần biết về xét nghiệm chức năng gan – BookingCare, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://bookingcare.vn/cam-nang/nhung-dieu-can-biet-ve-xet-nghiem-chuc-nang-gan-p4375.html
  67. Giới thiệu cho người tặng và người nhận – American Liver Foundation, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://liverfoundation.org/vi/b%E1%BB%87nh-gan/%C4%91i%E1%BB%81u-tr%E1%BB%8B/trung-t%C3%A2m-th%C3%B4ng-tin-gh%C3%A9p-gan-c%E1%BB%A7a-ng%C6%B0%E1%BB%9Di-hi%E1%BA%BFn-t%E1%BA%B7ng-c%C3%B2n-s%E1%BB%91ng/gi%E1%BB%9Bi-thi%E1%BB%87u-ng%C6%B0%E1%BB%9Di-t%E1%BA%B7ng-v%C3%A0-ng%C6%B0%E1%BB%9Di-nh%E1%BA%ADn/
  68. Ghép gan từ người hiến tặng còn sống: Lợi ích & Rủi ro – American Liver Foundation, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://liverfoundation.org/vi/b%E1%BB%87nh-gan/%C4%91i%E1%BB%81u-tr%E1%BB%8B/trung-t%C3%A2m-th%C3%B4ng-tin-gh%C3%A9p-gan-c%E1%BB%A7a-ng%C6%B0%E1%BB%9Di-hi%E1%BA%BFn-t%E1%BA%B7ng-c%C3%B2n-s%E1%BB%91ng/h%C6%B0%E1%BB%9Bng-d%E1%BA%ABn-gh%C3%A9p-gan-c%E1%BB%A7a-ng%C6%B0%E1%BB%9Di-hi%E1%BA%BFn-t%E1%BA%B7ng-c%C3%B2n-s%E1%BB%91ng/
  69. Life After Living Liver Donation: The Recovery Process – UPMC, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.upmc.com/services/transplant/liver/living-donor/process/after
  70. Các công nghệ và phương pháp mới trong điều trị xơ gan – Pharmacity, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.pharmacity.vn/phuong-phap-moi-tri-xo-gan.htm
  71. NGHIÊN CỨU KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ XƠ GAN MẤT BÙ DO VIÊM GAN VIRUS B BẰNG PHƯƠNG PHÁP GHÉP TẾ BÀO GỐC TUỶ XƯƠNG, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://tapchiyhocvietnam.vn/index.php/vmj/article/view/1257
  72. What are the current trends in Liver Cirrhosis treatment research and development?, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://synapse.patsnap.com/article/what-are-the-current-trends-in-liver-cirrhosis-treatment-research-and-development
  73. New cell therapy shows progress in treating advanced liver disease, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://regeneration-repair.ed.ac.uk/news-and-stories/news/new-cell-therapy-progress-treating-liver-disease
  74. Green light for new liver cirrhosis trial using engineered immune cells, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://britishlivertrust.org.uk/green-light-for-new-liver-cirrhosis-trial-using-engineered-immune-cells/
  75. Promising new cell therapy for liver disease shows positive results, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://regeneration-repair.ed.ac.uk/promising-new-cell-therapy-for-liver-disease-shows-positive-results
  76. Đột phá y học: Loại thuốc mới có thể ngăn chặn và đảo ngược tình trạng xơ gan, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://baomoi.com/dot-pha-y-hoc-loai-thuoc-moi-co-the-ngan-chan-va-dao-nguoc-tinh-trang-xo-gan-c52415035.epi
  77. Lời khuyên của bác sĩ để có lá gan khỏe mạnh – Bệnh viện K, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://benhvienk.vn/loi-khuyen-cua-bac-si-de-co-la-gan-khoe-manh-nd93263.html
  78. Nghiên cứu mới tìm thấy phương pháp điều trị mới cho bệnh nhân suy gan – Long Châu, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://nhathuoclongchau.com.vn/bai-viet/nghien-cuu-moi-tim-thay-phuong-phap-dieu-tri-moi-cho-benh-nhan-suy-gan.html

Bình luận bằng Facebook

comments

BÀI VIẾT LIÊN QUANXEM THÊM