Bạn có biết rằng bên trong cơ thể mình tồn tại một “bộ não” thứ hai? Một trung tâm chỉ huy phức tạp đến kinh ngạc, không nằm trong hộp sọ, mà ẩn sâu trong hệ tiêu hóa của bạn. Với khoảng 500 triệu tế bào thần kinh (neuron) – nhiều hơn cả tủy sống – đây chính là ‘não thứ hai’ của bạn!.
Bạn đã bao giờ có một “linh cảm từ đường ruột” (gut feeling) chưa? Đã bao giờ cảm thấy bồn chồn trong bụng khi lo lắng, hay chán ăn khi buồn bã? Đây không phải là sự trùng hợp ngẫu nhiên mà là những biểu hiện rõ ràng của một cuộc đối thoại không ngừng nghỉ giữa hai bộ não của chúng ta.3 Khái niệm “linh cảm” không chỉ là một ẩn dụ trong ngôn ngữ; nó là sự công nhận theo bản năng, qua nhiều thế kỷ, về một thực tế sinh học mà khoa học ngày nay đang dần làm sáng tỏ.
Trong bài viết chuyên sâu này, nhungdieuthuvi.com sẽ cùng bạn vén bức màn bí ẩn về hệ thần kinh ruột, khám phá mối liên kết đáng kinh ngạc giữa tiêu hóa và tâm trí, và lý giải tại sao việc chăm sóc “bộ não” này lại có thể thay đổi sâu sắc sức khỏe và hạnh phúc của bạn.
Tóm tắt bài viết này
- Ruột chứa “não thứ hai” (ENS) với 500 triệu neuron, hoạt động độc lập.
- Trục não-ruột là mạng lưới giao tiếp hai chiều phức tạp.
- Ruột sản xuất 95% serotonin, ảnh hưởng gián tiếp đến tâm trạng.
- Sức khỏe đường ruột và hệ vi sinh vật quyết định sức khỏe tinh thần.
- Chăm sóc ruột chính là chăm sóc não bộ.
Giải Mã Hệ Thần Kinh Ruột (ENS) – Bộ Não Ẩn Giấu
ENS là gì? Tại sao gọi là “Bộ não thứ hai”?
Hệ thần kinh ruột (Enteric Nervous System – ENS) là một mạng lưới khổng lồ và phức tạp gồm các tế bào thần kinh và tế bào đệm (glial cells) nằm trọn trong thành của ống tiêu hóa, trải dài từ thực quản đến tận hậu môn.
Biệt danh “bộ não thứ hai” không phải là một sự cường điệu. Nó xuất phát từ sự phức tạp đáng kinh ngạc của ENS, sự đa dạng của các loại neuron, và quan trọng nhất là khả năng hoạt động tự chủ gần như hoàn toàn, độc lập với hệ thần kinh trung ương (não bộ và tủy sống).5 Nhờ có ENS, chúng ta không cần phải suy nghĩ một cách có ý thức để điều khiển quá trình tiêu hóa thức ăn, hấp thụ dinh dưỡng và thải bỏ chất cặn bã. Hãy tưởng tượng ENS như một vị giám đốc nhà máy tài ba, điều hành toàn bộ dây chuyền sản xuất tiêu hóa ngay tại chỗ và chỉ báo cáo lên “trụ sở chính” (não bộ) khi có vấn đề lớn hoặc cần các quyết định chiến lược.
Cấu Trúc Đáng Kinh Ngạc Của ENS
ENS được tổ chức thành hai đám rối thần kinh chính, giống như hai lớp mạch điện tinh vi:
- Đám rối Auerbach (Myenteric Plexus): Nằm giữa các lớp cơ của thành ruột, đám rối này đóng vai trò chủ đạo trong việc điều khiển nhu động ruột (peristalsis) – những cơn co thắt nhịp nhàng của cơ để đẩy thức ăn di chuyển dọc theo ống tiêu hóa.5
- Đám rối Meissner (Submucosal Plexus): Nằm ở lớp dưới niêm mạc, đám rối này kiểm soát các chức năng tinh vi hơn như điều hòa lưu lượng máu cục bộ, kiểm soát sự bài tiết dịch tiêu hóa và các enzyme, cũng như quá trình hấp thụ chất dinh dưỡng qua thành ruột.
Hỗ trợ cho mạng lưới neuron này là các tế bào đệm ruột (enteric glia). Với số lượng còn nhiều hơn cả neuron, chúng không chỉ đóng vai trò nâng đỡ mà còn tích cực tham gia vào việc nuôi dưỡng neuron, duy trì môi trường ổn định và điều hòa các quá trình sinh lý quan trọng.
Để thấy rõ quy mô và sự phức tạp của “bộ não thứ hai”, hãy xem bảng so sánh dưới đây.
| Tiêu chí | Hệ Thần Kinh Ruột (ENS) | Tủy Sống (Spinal Cord) | Não Bộ (Brain) |
| Số lượng Neuron | ~500 triệu (nhiều gấp 5 lần tủy sống) 1 | ~100 triệu 1 | ~86-100 tỷ 11 |
| Chất dẫn truyền TK | Hơn 30 loại (bao gồm Serotonin, Dopamine, Acetylcholine) 1 | Các chất dẫn truyền TK tương tự CNS | Các chất dẫn truyền TK tương tự |
| Chức năng chính | Điều khiển tiêu hóa, nhu động, tiết dịch, lưu lượng máu cục bộ 5 | Truyền tín hiệu hai chiều giữa não và hệ thần kinh ngoại vi 11 | Xử lý thông tin, nhận thức, cảm xúc, điều khiển trung ương 13 |
| Mức độ tự chủ | Rất cao, có thể hoạt động độc lập với CNS 5 | Phụ thuộc hoàn toàn vào tín hiệu từ não | Trung tâm chỉ huy |
Cơ Chế “Suy Nghĩ” Độc Lập
Khả năng “suy nghĩ” của ENS nằm ở chỗ nó có thể thực hiện các cung phản xạ hoàn chỉnh mà không cần sự can thiệp từ não bộ.
Hãy xem một ví dụ cụ thể: Khi bạn ăn, các neuron cảm giác trong thành ruột sẽ “nếm” và “cảm nhận” thành phần hóa học cũng như sự căng cơ học của thức ăn. Thông tin này được chuyển đến các neuron trung gian (interneurons) ngay trong ENS. Các neuron này sẽ “phân tích” và “ra quyết định” kích hoạt các neuron vận động (motor neurons) phù hợp để ra lệnh cho các cơ co bóp đúng cách, đồng thời yêu cầu các tuyến tiết ra đúng loại enzyme cần thiết để phân giải loại thức ăn đó.5 Toàn bộ chu trình phức tạp này diễn ra một cách hoàn toàn tự động và hiệu quả.
Một số nhà khoa học thậm chí còn cho rằng ENS nên được gọi là “bộ não đầu tiên”. Từ góc độ tiến hóa, một hệ thần kinh sơ khai để quản lý việc tiêu hóa và hấp thụ năng lượng có thể đã xuất hiện trước cả hệ thần kinh trung ương phức tạp. Sự tự chủ của ENS đã “giải phóng” não bộ khỏi gánh nặng điều khiển tiêu hóa, cho phép nó phát triển các chức năng cao cấp hơn như tư duy, sáng tạo và nhận thức.
Sự tự chủ này cũng mang một ý nghĩa quan trọng đối với y học. Nó cho thấy nhiều rối loạn tiêu hóa phổ biến như Hội chứng ruột kích thích (IBS), táo bón mạn tính hay chứng liệt dạ dày (gastroparesis) có thể không phải bắt nguồn từ stress hay tâm lý (“bệnh do tưởng tượng ra”) mà là do sự rối loạn chức năng nguyên phát ngay tại “bộ não” của ruột.5 Điều này đã thay đổi cách nhìn nhận, xác nhận trải nghiệm thực thể của bệnh nhân và mở ra những hướng điều trị mới nhắm vào hệ thần kinh của ruột.
Trục Não-Ruột – Cuộc Đối Thoại Không Ngừng Nghỉ
Nếu ENS là “bộ não thứ hai”, thì làm thế nào nó giao tiếp với “bộ não thứ nhất”? Câu trả lời nằm ở một hệ thống liên lạc hai chiều cực kỳ phức tạp được gọi là trục não-ruột (Gut-Brain Axis – GBA).16 Đây không chỉ là một kết nối lỏng lẻo mà là một mạng lưới tích hợp, nơi não ảnh hưởng đến ruột và ngược lại, ruột cũng ảnh hưởng sâu sắc đến não.
Định Nghĩa Trục Não-Ruột (Gut-Brain Axis – GBA)
Trục não-ruột là một hệ thống thông tin liên lạc hai chiều, kết nối các trung tâm cảm xúc và nhận thức của não bộ với các chức năng ngoại vi của đường ruột.17 Cuộc đối thoại này diễn ra liên tục 24/7 thông qua bốn kênh giao tiếp chính.
Bốn Kênh Giao Tiếp Chính
- Kênh Thần Kinh (The “Super-Highway”): Con đường vật lý chính yếu kết nối hai bộ não là dây thần kinh phế vị (vagus nerve), dây thần kinh sọ dài nhất cơ thể.5 Nó hoạt động như một sợi cáp quang siêu tốc, truyền tín hiệu theo cả hai chiều. Đáng chú ý, khoảng 80-90% sợi thần kinh trong dây phế vị là sợi hướng tâm, tức là chúng truyền thông tin
từ ruột lên não.17 Điều này cho thấy não bộ của chúng ta đang không ngừng “lắng nghe” những gì đang xảy ra trong ruột. - Kênh Nội Tiết (The “Chemical Mail”): Ruột là một nhà máy sản xuất hormone. Nó tạo ra và giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh và hormone (như serotonin, ghrelin) vào máu. Các “bức thư hóa học” này di chuyển khắp cơ thể và có thể vượt qua hàng rào máu não để ảnh hưởng đến não bộ, tác động đến tâm trạng, cảm giác thèm ăn và phản ứng với stress thông qua trục HPA (trục dưới đồi – tuyến yên – thượng thận). Ngược lại, khi stress, não cũng gửi các hormone như cortisol xuống ruột, làm thay đổi chức năng của nó.
- Kênh Miễn Dịch (The “Security Patrol”): Khoảng 70% hệ miễn dịch của cơ thể nằm ở đường ruột. Sức khỏe đường ruột và hệ vi sinh vật trong đó đóng vai trò trung tâm trong việc điều hòa các tế bào miễn dịch. Khi hệ vi sinh vật mất cân bằng, nó có thể gây ra phản ứng viêm. Các tín hiệu viêm này (gọi là cytokines) có thể theo máu đi lên não, góp phần gây ra tình trạng viêm thần kinh (neuroinflammation), dẫn đến các triệu chứng như mệt mỏi, sương mù não và rối loạn tâm trạng.
- Kênh Vi Sinh Vật (The “Microbial Radio”): Hàng nghìn tỷ vi khuẩn sống trong ruột của chúng ta (hệ vi sinh vật – microbiome) không phải là những hành khách thụ động. Chúng là những nhà máy hóa học tí hon, tự sản xuất ra các hợp chất có hoạt tính thần kinh, bao gồm cả chất dẫn truyền thần kinh và các axit béo chuỗi ngắn (Short-Chain Fatty Acids – SCFAs). Những phân tử này có thể “trò chuyện” với não bộ một cách trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua ba kênh còn lại.
Khi Giao Tiếp Bị Gián Đoạn: Stress và “Linh Cảm Đường Ruột”
Mối liên kết chặt chẽ này giải thích tại sao stress tâm lý lại có tác động vật lý mạnh mẽ lên hệ tiêu hóa. Khi não bộ căng thẳng, nó giải phóng các hormone stress như cortisol. Những hormone này có thể làm tăng tính thấm của ruột (gây ra “hội chứng rò rỉ ruột”), thay đổi nhu động ruột (gây tiêu chảy hoặc táo bón), và thậm chí làm thay đổi thành phần của hệ vi sinh vật đường ruột.
Nó cũng giải thích cơ sở khoa học của “linh cảm đường ruột”.4 Cảm giác này chính là kết quả của việc não bộ xử lý một lượng lớn thông tin được bắn lên liên tục từ các neuron cảm giác trong ruột thông qua dây thần kinh phế vị. Những tín hiệu về trạng thái nội tại của cơ thể này thường được xử lý ở cấp độ tiềm thức, nhưng chúng có thể biểu hiện thành một cảm giác mạnh mẽ, một sự trực giác hay một cảm giác bất an, đôi khi trước cả khi não ý thức của chúng ta kịp phân tích và hiểu tại sao.
Serotonin – Mối Liên Kết Bất Ngờ Giữa Ruột và Hạnh Phúc
Một trong những “nhân vật” quan trọng nhất trong cuộc đối thoại não-ruột chính là serotonin, thường được biết đến với biệt danh “hormone hạnh phúc”.
Ruột: Nhà Máy Sản Xuất Serotonin
Đây là một sự thật đáng kinh ngạc: khoảng 90-95% tổng lượng serotonin của cơ thể được sản xuất trong ruột bởi các tế bào chuyên biệt gọi là tế bào enterochromaffin, chứ không phải trong não.
Tuy nhiên, vai trò chính của serotonin trong ruột là điều khiển các chức năng tiêu hóa. Nó là một phân tử tín hiệu quan trọng điều chỉnh nhu động ruột, sự bài tiết dịch và cảm giác đau. Ví dụ, nếu bạn ăn phải thực phẩm độc hại, ruột sẽ tăng cường sản xuất serotonin để gây tiêu chảy và nôn mửa nhằm tống khứ chất độc ra ngoài, đồng thời gửi tín hiệu lên não khiến bạn cảm thấy buồn nôn.
Nghịch Lý Hàng Rào Máu Não
Đây là một điểm cực kỳ quan trọng để hiểu đúng về khoa học. Nhiều người lầm tưởng rằng serotonin từ ruột có thể đi thẳng lên não và làm chúng ta vui vẻ. Thực tế là: Serotonin được sản xuất trong ruột KHÔNG THỂ đi qua hàng rào máu não (blood-brain barrier – BBB) để tác động trực tiếp lên chức năng não.
Não bộ tự tổng hợp lượng serotonin mà nó cần. Do đó, quan niệm rằng chỉ cần ăn một quả chuối (có chứa serotonin) hay có một đường ruột giàu serotonin là sẽ trực tiếp cảm thấy “hạnh phúc” là một sự hiểu lầm khoa học phổ biến.
Vậy Serotonin Ảnh Hưởng Đến Tâm Trạng Bằng Cách Nào?
Nếu không thể trực tiếp vào não, làm thế nào serotonin từ ruột lại có thể ảnh hưởng đến tâm trạng? Câu trả lời nằm ở các cơ chế gián tiếp tinh vi:
- Kích Thích Dây Thần Kinh Phế Vị: Đây là con đường chính. Serotonin trong ruột hoạt động như một tín hiệu. Nó kích hoạt các đầu dây thần kinh phế vị nằm trong thành ruột. Tín hiệu này sau đó được truyền dọc theo dây phế vị lên não, từ đó ảnh hưởng đến các vùng não điều khiển tâm trạng và hành vi. Não không nhận được phân tử serotonin, nhưng nó nhận được thông điệp mà serotonin gửi đi.
- Điều Khiển Nguồn Cung Tryptophan: Serotonin được tạo ra từ một axit amin thiết yếu tên là tryptophan, mà cơ thể phải lấy từ thực phẩm.35 Hệ vi sinh vật đường ruột có thể ảnh hưởng đến lượng tryptophan sẵn có trong cơ thể. Một đường ruột khỏe mạnh giúp đảm bảo tryptophan có thể vượt qua hàng rào máu não để não sử dụng cho việc tổng hợp serotonin của chính nó. Ngược lại, một đường ruột không khỏe có thể khiến tryptophan bị chuyển hóa theo các con đường khác, làm “bỏ đói” não và ảnh hưởng đến việc sản xuất “hormone hạnh phúc”.
Dựa trên các nghiên cứu khoa học uy tín, người biên tập Những điều thú vị chấm com đã tổng hợp thông tin này để làm sáng tỏ mối liên hệ phức tạp nhưng vô cùng quan trọng này.
Hiểu biết này còn mở ra một góc nhìn mới về cách hoạt động của các loại thuốc chống trầm cảm phổ biến như SSRI (Thuốc ức chế tái hấp thu Serotonin có chọn lọc). Mặc dù được kê đơn để tác động lên não, các thuốc này chắc chắn cũng ảnh hưởng đến hệ thống serotonin khổng lồ trong ruột.30 Sự thay đổi ở cấp độ ruột này có thể làm thay đổi chức năng tiêu hóa và các tín hiệu được gửi ngược trở lại não thông qua dây thần kinh phế vị, tạo ra một vòng lặp phản hồi tích cực. Điều này cho thấy có thể có một cơ chế tác dụng qua trung gian đường ruột, một yếu tố thường bị bỏ qua, trong hiệu quả của các loại thuốc “dành cho não” này.
Kết Luận – Nuôi Dưỡng Cả Hai Bộ Não Của Bạn
Cuộc hành trình khám phá hệ thần kinh ruột đã cho thấy một sự thật rõ ràng: cơ thể chúng ta có hai bộ não, và chúng không ngừng đối thoại với nhau. “Bộ não thứ hai” trong ruột không chỉ điều khiển tiêu hóa một cách tự chủ mà còn, thông qua trục não-ruột, ảnh hưởng mạnh mẽ đến cảm xúc, tâm trạng và sức khỏe tinh thần của chúng ta. Sức khỏe đường ruột, đặc biệt là sự cân bằng của hệ vi sinh vật và việc sản xuất serotonin, là nền tảng cho một trí óc minh mẫn và một tinh thần vui vẻ. Vì vậy, chăm sóc đường ruột một cách khoa học chính là một trong những cách trực tiếp và hiệu quả nhất để chăm sóc cho não bộ.
Làm Gì Để Con Người Khỏe Mạnh Hơn, Sống Khoa Học Hơn?
Dựa trên những hiểu biết khoa học này, đây là hai khuyến nghị thực tiễn để bạn có thể bắt đầu “nuôi dưỡng” cả hai bộ não của mình ngay hôm nay.
- Khuyến nghị 1: Nuôi Dưỡng Hệ Vi Sinh Vật Bằng Chế Độ Ăn “Thông Minh”
Thay vì chỉ ăn cho bản thân, hãy ăn cho hàng nghìn tỷ vi sinh vật đang điều khiển “bộ não thứ hai” của bạn.
- Hành động cụ thể: Tập trung vào Prebiotics – đây là thức ăn cho lợi khuẩn, có nhiều trong chất xơ của các loại rau củ, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt như yến mạch, các loại đậu. Bổ sung Probiotics từ các thực phẩm lên men như sữa chua không đường, kim chi, kefir để đưa các vi khuẩn có lợi vào đường ruột. Kết hợp các thực phẩm giàu Polyphenols như cacao nguyên chất, trà xanh, dầu ô liu, vì chúng được vi khuẩn đường ruột chuyển hóa thành các hợp chất có lợi.
- Khuyến nghị 2: Phá Vỡ Vòng Lặp Căng Thẳng-Tiêu Hóa
Hãy nhận thức rằng căng thẳng tinh thần là một “cuộc tấn công” vật lý vào đường ruột của bạn. Chủ động quản lý stress là cách để bảo vệ trục não-ruột.
- Hành động cụ thể: Thực hành các kỹ thuật giảm stress như thiền định, chánh niệm, hoặc các bài tập hít thở sâu đơn giản. Tham gia các hoạt động thể chất đều đặn như đi bộ, yoga, đạp xe, vốn đã được chứng minh là cải thiện sức khỏe đường ruột và giảm stress.42 Ưu tiên giấc ngủ đủ, vì thiếu ngủ là một yếu tố gây stress nghiêm trọng, làm gián đoạn hệ vi sinh vật đường ruột.
Hành trình khám phá khoa học về cơ thể chúng ta là vô tận. Hãy tiếp tục theo dõi nhungdieuthuvi.com để cập nhật những kiến thức khoa học đời sống hấp dẫn và đáng tin cậy nhất, giúp bạn sống khỏe mạnh và thông thái hơn mỗi ngày.
(Bài viết được tổng hợp bởi AI, vui lòng cân nhắc trước khi sử dụng thông tin)
Nguồn trích dẫn
- Enteric nervous system – Wikipedia, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Enteric_nervous_system
- Enteric nervous system – Scholarpedia, truy cập vào tháng 7 2, 2025, http://www.scholarpedia.org/article/Enteric_nervous_system
- Ruột là gì? Cấu tạo, chức năng và cách phòng ngừa bệnh lý, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://tamanhhospital.vn/co-the-nguoi/ruot/
- Gut Feeling Là Gì? Định Nghĩa Và Cách Dùng Chi Tiết, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://edmicro.edu.vn/ielts/gut-feeling/
- Hệ thần kinh ruột hay được gọi là bộ não thứ hai, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pctu.edu.vn/vn/he-than-kinh-ruot-hay-duoc-goi-la-bo-nao-thu-hai.html
- Enteric nervous system dysfunction as a driver of central nervous system disorders: The Forgotten brain in neurological disease – PubMed, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/40088964/
- Building a second brain in the bowel – PMC, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4362233/
- Building a second brain in the bowel – PubMed, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25664848/
- Hệ tiêu hóa: “Bộ não thứ 2” của cơ thể? – Vinmec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/he-tieu-hoa-bo-nao-thu-2-cua-co-vi
- The Enteric Nervous System and Its Emerging Role as a Therapeutic Target – PMC, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7495222/
- Não bộ của bạn có bao nhiêu neuron thần kinh? Và chúng đang làm gì trong đó? – SOHA, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://soha.vn/nao-bo-cua-ban-co-bao-nhieu-neuron-than-kinh-va-chung-dang-lam-gi-trong-do-20210613234411414.htm
- Tìm hiểu về tế bào thần kinh (Noron thần kinh) – Vinmec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.vinmec.com/vie/co-the-nguoi/te-bao-than-kinh-165
- Nơron có chức năng gì? Vai trò của nơron với não bộ của chúng ta – Long Châu, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://nhathuoclongchau.com.vn/bai-viet/noron-co-chuc-nang-gi-vai-tro-cua-noron-voi-nao-bo-cua-chung-ta-63035.html
- Enteric Nervous System, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://vivo.colostate.edu/hbooks/pathphys/digestion/basics/gi_nervous.html
- The enteric nervous system – PMC – PubMed Central, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9970663/
- Bạn có biết hệ tiêu hoá là “bộ não thứ 2” của cơ thể? – Thuận Mỹ, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://thuanmy.vn/vi/ban-co-biet-he-tieu-hoa-la-bo-nao-thu-2-cua-co-the/
- The gut-brain axis: interactions between enteric microbiota, central …, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4367209/
- The Microbiota–Gut–Brain Axis and Neurological Disorders: A Comprehensive Review, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.mdpi.com/2075-1729/14/10/1234
- Trục Não – Ruột và những tác động lên đời sống hàng ngày của bạn, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.coachnamphuong.com/post/truc-nao-ruot
- Dây thần kinh phế vị quan trọng với cơ thể chúng ta như thế nào? – VietnamPlus, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.vietnamplus.vn/day-than-kinh-phe-vi-quan-trong-voi-co-the-chung-ta-nhu-the-nao-post911453.vnp
- The neuroscience of the gut-brain connection (Part 1) – Dr Sarah McKay, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://drsarahmckay.com/neuroscience-gut-brain-connection-part-1/
- Stress: “Thủ phạm quen mặt” ảnh hưởng xấu đến đường tiêu hóa – Dân trí, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://dantri.com.vn/suc-khoe/stress-thu-pham-quen-mat-anh-huong-xau-den-duong-tieu-hoa-20230928223334859.htm
- Căng thẳng dễ gây đau bụng, đau dạ dày – medinet, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://bvquan5.medinet.gov.vn/benh-ve-da-day/cang-thang-de-gay-dau-bung-dau-da-day-cmobile17620-126704.aspx
- Não ảnh hưởng trực tiếp đến dạ dày và ruột như thế nào? – Vinmec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/nao-anh-huong-truc-tiep-den-da-day-va-ruot-nhu-nao-vi
- Review of microbiota gut brain axis and innate immunity in inflammatory and infective diseases – Frontiers, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/cellular-and-infection-microbiology/articles/10.3389/fcimb.2023.1282431/full
- Bạn có biết ruột và não tuy hai mà một? – Báo Quân đội nhân dân, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.qdnd.vn/y-te/cac-van-de/ban-co-biet-ruot-va-nao-tuy-hai-ma-mot-753355
- The Gut-Brain Axis: Exploring the Bidirectional Communication Between the Gut Microbiome and the Brain – Journal of Forensic Science and Research, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.forensicscijournal.com/articles/jfsr-aid1064.php
- Tìm hiểu triệu chứng đau dạ dày do stress và cách cải thiện – Medlatec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://medlatec.vn/tin-tuc/tim-hieu-trieu-chung-dau-da-day-do-stress-va-cach-cai-thien
- Mối liên hệ giữa stress và bệnh dạ dày – Vinmec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/moi-lien-he-giua-stress-va-benh-da-day-vi
- Hội chứng ruột kích thích và Serotonin: Sự liên kết giữa não và dạ dày – Vinmec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/hoi-chung-ruot-kich-thich-va-serotonin-su-lien-ket-giua-nao-va-da-day-vi
- Does Seratonin in the intestines make you happy? – PMC – PubMed Central, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7659911/
- Serotonin là gì? Thiếu đi chất này cơ thể sẽ ra sao? – Medlatec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://medlatec.vn/tin-tuc/serotonin-la-gi-thieu-di-chat-nay-co-the-se-ra-sao-s62-n31760
- Serotonin and the Gut-Brain Axis: Can Food Affect Your Mood? – Tiny Health, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.tinyhealth.com/blog/science-of-happiness-serotonin-gut-brain-axis-food-mood
- Trầm cảm có thể bắt nguồn từ đường ruột – Cerebio, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://cerebio.vn/tram-cam-co-the-bat-nguon-tu-duong-ruot-460/
- Serotonin là gì? 5 Cách cải thiện khả năng tổng hợp Serotonin – Medlatec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://medlatec.vn/tin-tuc/serotonin-la-gi-5-cach-cai-thien-kha-nang-tong-hop-serotonin
- Mối liên quan giữa hội chứng ruột kích thích và rối loạn tâm thần – Vinmec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/moi-lien-quan-giua-hoi-chung-ruot-kich-thich-va-roi-loan-tam-vi
- (PDF) Serotonin: The Link between Gut Microbiome and Brain – ResearchGate, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.researchgate.net/publication/377827304_Serotonin_The_Link_between_Gut_Microbiome_and_Brain
- 10 cách để cải thiện vi khuẩn đường ruột của bạn dựa trên khoa học – Vinmec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/10-cach-de-cai-thien-vi-khuan-duong-ruot-cua-ban-dua-tren-khoa-hoc-vi
- Cách cân bằng hệ vi sinh đường ruột hiệu quả – Long Châu, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://nhathuoclongchau.com.vn/bai-viet/cach-can-bang-he-vi-sinh-duong-ruot-hieu-qua.html
- Cách bổ sung lợi khuẩn đường ruột cho người lớn, tăng cường tiêu hóa – Medlatec, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://medlatec.vn/tin-tuc/cach-bo-sung-loi-khuan-duong-ruot-cho-nguoi-lon-tang-cuong-tieu-hoa
- Ảnh hưởng của stress đến sức khỏe đường ruột | BvNTP – Bệnh viện Nguyễn Tri Phương, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://bvnguyentriphuong.com.vn/noi-tam-than-kinh/anh-huong-cua-stress-den-suc-khoe-duong-ruot
- Sức khỏe đường ruột có quan trọng không? Cách cải thiện?, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://nhathuoclongchau.com.vn/bai-viet/suc-khoe-duong-ruot-co-quan-trong-khong-lam-cach-nao-de-cai-thien.html
- Bí quyết để có đường ruột khỏe mạnh hơn – Báo Thanh Niên, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://thanhnien.vn/bi-quyet-de-co-duong-ruot-khoe-manh-hon-185250629084305847.htm
- Sức khỏe đường ruột: Biểu hiện xấu và cách cải thiện – Hello Bacsi, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://hellobacsi.com/benh-tieu-hoa/van-de-tieu-hoa-khac/suc-khoe-duong-ruot/
- 8 cách giúp cải thiện sức khỏe đường ruột của bạn, truy cập vào tháng 7 2, 2025, https://suckhoedoisong.vn/8-cach-giup-cai-thien-suc-khoe-duong-ruot-cua-ban-169221224205708038.htm
