Tại sao thời gian “bay” khi yêu? Bí mật thần kinh học đằng sau cảm giác “quên cả thế giới”

Bạn đã bao giờ trải qua một buổi hẹn hò hoàn hảo, một cuộc trò chuyện sâu lắng với người thương mà khi nhìn lại, kim đồng hồ đã nhích đi vài giờ dù cảm giác chỉ như vài phút? Đó là một trải nghiệm diệu kỳ và gần như phổ quát. Khoảnh khắc ấy, dường như mọi quy luật vật lý đều bị phá vỡ, và thời gian trôi đi theo một nhịp điệu hoàn toàn khác.

Tại sao khi ở bên người mình yêu, đồng hồ dường như chạy nhanh hơn gấp bội? Phải chăng não bộ của chúng ta đang thực sự ‘hack’ thời gian? Đây không phải là một câu hỏi viển vông, mà là một cánh cửa dẫn đến những cơ chế phức tạp và đầy thú vị của thần kinh học.

Câu trả lời không nằm ở những chiếc đồng hồ, mà nằm sâu bên trong bộ não của chúng ta. Để giải mã bí ẩn này, chúng ta sẽ cùng thực hiện một hành trình khám phá ba “nhân vật” chính trong vở kịch thần kinh này: (1) Cỗ máy thời gian nội tại, (2) “Chất hóa học tình yêu” Dopamine, và (3) Sức mạnh vô song của sự tập trung. Hãy cùng nhau vén bức màn bí mật về cách tình yêu có thể bẻ cong nhận thức của chúng ta về một trong những hằng số cơ bản nhất của vũ trụ: thời gian.

Tóm tắt bài viết này

• Tình yêu kích hoạt dopamine, làm chậm “đồng hồ” nội tại của não bộ.
• Sự tập trung cao độ vào người yêu “đóng” cổng nhận thức thời gian lại.
• Cảm xúc tích cực và động lực tiếp cận làm thời gian cảm giác trôi nhanh hơn.
• Đây là cơ chế tiến hóa giúp ta gắn kết với các trải nghiệm bổ ích.
• Hiểu cơ chế này giúp ta chủ động quản lý và tận hưởng thời gian.

Cỗ Máy Thời Gian Bên Trong Não Bộ: Nó Hoạt Động Như Thế Nào?

Trái với suy nghĩ thông thường, não bộ không có một “cơ quan đo thời gian” chuyên biệt như mắt để nhìn hay tai để nghe.1 Thay vào đó, nhận thức về thời gian là kết quả của một mạng lưới phức tạp gồm nhiều vùng não phối hợp với nhau. Các nhà khoa học đã đề xuất nhiều mô hình để giải thích cơ chế này, và một trong những mô hình được chấp nhận rộng rãi nhất là Mô hình Cổng Chú Ý (Attentional Gate Model).

Hãy tưởng tượng cơ chế này qua một phép ví von đơn giản:

1. Máy tạo nhịp (Pacemaker): Sâu trong não bạn có một chiếc máy tạo nhịp liên tục phát ra các “tín hiệu” hay “nhịp đếm” thời gian, giống như một chiếc máy đếm nhịp (metronome).
2. Cổng chú ý (Attentional Gate): Những nhịp đếm này phải đi qua một “cánh cổng” trước khi được ghi nhận. Độ rộng của cánh cổng này được điều khiển hoàn toàn bởi sự chú ý của bạn.
3. Bộ đếm (Counter): Các nhịp đếm qua được cổng sẽ được một bộ đếm tích lũy lại. Số lượng nhịp đếm càng nhiều, bạn càng cảm thấy thời gian trôi qua dài hơn.

Vai trò của sự chú ý ở đây là tối quan trọng. Khi bạn buồn chán, ngồi không và chỉ chăm chăm nhìn đồng hồ, bạn đang dành toàn bộ sự chú ý của mình cho việc “đo đếm thời gian”. Lúc này, cổng chú ý mở toang, mọi nhịp đếm đều được ghi nhận đầy đủ, khiến bạn cảm thấy thời gian trôi qua một cách chậm chạp, lê thê.

Ngược lại, khi bạn hoàn toàn đắm chìm vào một hoạt động hấp dẫn—đọc một cuốn sách hay, chơi một ván game gay cấn, hay chính là khi ở bên người mình yêu—sự chú ý của bạn bị hút hoàn toàn vào hoạt động đó (một quá trình xử lý thông tin phi thời gian). Cánh cổng chú ý lúc này sẽ tự động thu hẹp lại. Rất ít nhịp đếm thời gian có thể lọt qua để đến bộ đếm. Kết quả là, bộ đếm ghi nhận được ít nhịp hơn nhiều so với thực tế, và bạn có cảm giác rằng thời gian đã “bay” đi mất.

Như vậy, nhận thức về thời gian không phải là một quá trình thụ động. Nó là một tài nguyên nhận thức có hạn, phải cạnh tranh với mọi hoạt động khác để giành lấy sự chú ý của bạn. Câu hỏi thực sự không phải là “Điều gì làm thời gian nhanh lên?” mà là “Điều gì đã chiếm trọn sự chú ý của chúng ta đến mức ta quên cả việc đếm thời gian?”.

“Chất Hóa Học Tình Yêu” Dopamine: Kẻ Điều Khiển Đồng Hồ Cảm Xúc

Nếu mô hình Cổng Chú Ý giải thích cơ chế “nhận thức”, thì câu hỏi tiếp theo là: chất hóa học nào trong não bộ đứng sau điều khiển những thay đổi này? Câu trả lời nằm ở một chất dẫn truyền thần kinh nổi tiếng: Dopamine.

Khi Yêu Là Một “Cơn Nghiện” Ngọt Ngào: Dopamine và Hệ Thống Phần Thưởng

Dopamine là trung tâm của hệ thống phần thưởng trong não.11 Nó không chỉ đơn thuần là “hormone hạnh phúc” mà còn là chất hóa học của sự khao khát, động lực và sự tưởng thưởng. Khi bạn trải nghiệm điều gì đó mới mẻ, thú vị và mang lại cảm giác tích cực—những đặc điểm nổi bật của giai đoạn đầu trong tình yêu—não bộ sẽ giải phóng một lượng lớn dopamine.

Sự gia tăng dopamine này tạo ra cảm giác sung sướng, hưng phấn và thôi thúc chúng ta tìm kiếm lại nguồn gốc của phần thưởng đó—chính là người bạn đời của mình. Đây là lý do tại sao tình yêu, ở cấp độ sinh hóa, lại có nhiều điểm tương đồng với một “cơn nghiện” ngọt ngào, khiến chúng ta luôn muốn ở bên cạnh và tương tác với người ấy.

Dopamine “Bẻ Cong” Nhận Thức Thời Gian Ra Sao?

Mối liên hệ giữa dopamine và nhận thức thời gian không còn là phỏng đoán mà đã được chứng minh qua các nghiên cứu khoa học đột phá.

Một nghiên cứu tiêu biểu được công bố trên tạp chí Science đã sử dụng công nghệ quang di truyền học (optogenetics) để tác động lên các tế bào thần kinh dopamine trong não chuột. Các nhà khoa học phát hiện ra rằng khi họ kích thích các tế bào thần kinh dopamine ở một vùng não cụ thể có tên là chất đen thể đặc (substantia nigra pars compacta), những con chuột này bắt đầu hành xử như thể thời gian đang trôi nhanh hơn. Chúng đánh giá các khoảng thời gian ngắn hơn so với thực tế.

Cơ chế đằng sau hiện tượng này được cho là có liên quan đến Giả thuyết Lỗi Dự đoán Phần thưởng (Reward Prediction Error Hypothesis).14 Giả thuyết này cho rằng khi chúng ta nhận được một phần thưởng bất ngờ (một lời khen ngợi, một nụ cười, một cử chỉ quan tâm), não bộ sẽ tạo ra một “xung” dopamine đột ngột. Xung dopamine này được cho là có tác dụng trực tiếp làm

chậm tốc độ của máy tạo nhịp nội tại. Khi máy tạo nhịp chạy chậm lại, nó sẽ tạo ra ít “nhịp đếm” hơn trong cùng một khoảng thời gian khách quan. Hệ quả là, bộ não đánh giá thấp khoảng thời gian đã trôi qua.

Điều này không chỉ là một sự cố ngẫu nhiên của hệ thần kinh, mà rất có thể là một cơ chế thích nghi mang tính tiến hóa. Bằng cách làm cho thời gian cảm thấy trôi qua nhanh hơn trong những tình huống bổ ích và thú vị, bộ não đang “khuyến khích” chúng ta một cách tinh vi để ở lại và tham gia lâu hơn vào các hoạt động có lợi cho sự sinh tồn và gắn kết xã hội, chẳng hạn như vun đắp một mối quan hệ tình cảm.

Sức Mạnh Của Sự Tập Trung: Tại Sao Bạn “Quên” Cả Thế Giới Khi Ở Bên Người Ấy?

Tình yêu không chỉ là một cảm xúc thụ động; nó là một trạng thái động lực (motivation) cực kỳ mạnh mẽ. Cụ thể hơn, các nhà tâm lý học phân loại tình yêu là một trạng thái có động lực tiếp cận (approach motivation)—chúng ta bị thôi thúc hành động để tiến đến gần hơn với đối tượng của mình.

Nghiên cứu đã chỉ ra một cách nhất quán rằng các trạng thái có động lực tiếp cận (như ham muốn, hứng thú, thậm chí cả sự tức giận) có xu hướng làm cho thời gian cảm nhận trôi nhanh hơn. Ngược lại, các trạng thái có động lực né tránh (withdrawal motivation), như sợ hãi hay ghê tởm, lại làm thời gian như chậm lại.

Khi ở bên người mình yêu, động lực tiếp cận mạnh mẽ này khiến não bộ ưu tiên và huy động gần như toàn bộ tài nguyên chú ý để xử lý mọi thông tin liên quan đến họ: từng lời nói, từng biểu cảm trên khuôn mặt, từng cảm xúc được chia sẻ. Sự tập trung cao độ này chiếm lĩnh hoàn toàn “băng thông” nhận thức của chúng ta.

Tại nhungdieuthuvi.com, chúng tôi tin rằng việc hiểu rõ những cơ chế này không chỉ thỏa mãn trí tò mò mà còn giúp chúng ta trân trọng hơn những khoảnh khắc quý giá. Khi não bộ đang bận rộn phân tích những tín hiệu phi thời gian từ người đối diện, nó sẽ “hy sinh” việc theo dõi thời gian. Điều này kết nối trực tiếp trở lại với Mô hình Cổng Chú Ý: sự tập trung mãnh liệt vào người yêu khiến cho cánh cổng chú ý thu hẹp đến mức tối đa, ngăn chặn gần như toàn bộ các “nhịp đếm” thời gian được ghi nhận.

Như vậy, chúng ta có một sự kết hợp hoàn hảo: dopamine thúc đẩy động lực, và động lực lại điều khiển sự chú ý. Cả hai cơ chế này, một ở cấp độ hóa học và một ở cấp độ nhận thức, cùng hợp lực để tạo ra hiệu ứng “thời gian bay nhanh”.

Bức Tranh Toàn Cảnh: Khi Tình Yêu, Dopamine và Sự Chú Ý “Hợp Tác”

Bây giờ, hãy cùng nhau lắp ráp tất cả các mảnh ghép để tạo thành một bức tranh hoàn chỉnh, giải thích tại sao một buổi tối hẹn hò lại có thể trôi qua nhanh như một cái chớp mắt. Dựa trên các nghiên cứu khoa học uy tín, người biên tập Những điều thú vị chấm com đã tổng hợp thông tin này để mang đến cho bạn một lời giải thích toàn diện nhất.

Quá trình này diễn ra theo các bước sau:

1. Kích hoạt (The Trigger): Bạn đang ở trong một tương tác xã hội tích cực, mới mẻ và đầy cảm xúc với người bạn yêu.
2. Phản ứng Hóa học (The Chemical Reaction): Hệ thống phần thưởng của não bạn giải phóng các xung dopamine đột ngột. Tác động trực tiếp của việc này là làm chậm tốc độ của máy tạo nhịp nội tại. Số lượng “nhịp đếm” thời gian được tạo ra mỗi giây giảm xuống.14
3. Phản ứng Nhận thức (The Cognitive Reaction): Cùng lúc đó, động lực tiếp cận mạnh mẽ của tình yêu ra lệnh cho não bộ dồn toàn bộ tài nguyên chú ý vào người đối diện. Điều này gây ra hiệu ứng thứ hai: Cổng chú ý thu hẹp đáng kể, chỉ cho phép một phần rất nhỏ trong số các “nhịp đếm” (vốn đã chậm lại) đi qua để được ghi nhận.4
4. Kết quả (The Result): Một chiếc đồng hồ chạy chậm hơn kết hợp với một cánh cổng gần như đóng kín tạo ra một hiệu ứng “kép”. Bộ não của bạn ghi nhận được ít thông tin thời gian hơn rất nhiều so với những gì đã thực sự diễn ra. Cảm giác chủ quan của bạn là: “Mới đó mà đã hết ngày rồi!”.

Kết Luận: Hiểu Về Não Bộ Để Sống Trọn Vẹn Hơn

Ảo ảnh “thời gian bay nhanh khi yêu” không phải là phép màu, mà là một minh chứng tuyệt vời cho sự tương tác phức tạp giữa hóa học não bộ, cảm xúc và các quá trình nhận thức. Cơ chế kết hợp giữa dopamine, sự chú ý và động lực không chỉ giải thích một trải nghiệm lãng mạn mà còn cho thấy bộ não của chúng ta được lập trình tinh vi như thế nào để ưu tiên và đầu tư vào những gì thực sự quan trọng cho sự gắn kết và hạnh phúc.

Vậy, chúng ta có thể làm gì với kiến thức này để cuộc sống trở nên tốt đẹp hơn?

Làm gì để con người khỏe mạnh hơn, sống khoa học hơn?

1. Chủ động tạo ra “dòng chảy” (flow state) trong cuộc sống.
   Trạng thái đắm chìm khi yêu là một dạng “dòng chảy” tự nhiên. Chúng ta hoàn toàn có thể chủ động tái tạo trạng thái này bằng cách tham gia sâu vào các hoạt động có ý nghĩa khác: một dự án công việc đầy thử thách, một sở thích sáng tạo, hay một môn thể thao đòi hỏi sự tập trung cao độ.4 Bằng cách này, chúng ta tận dụng chính cơ chế chú ý-thời gian của não bộ để biến những công việc cần thiết hoặc các hoạt động giải trí trở nên thú vị và dễ dàng hơn, giúp tăng năng suất và sự hài lòng.
2. Thực hành chánh niệm để “làm chủ” thời gian.
   Nếu “dòng chảy” là để thời gian trôi đi một cách nhẹ nhàng, thì chánh niệm là nghệ thuật làm cho nó chậm lại một cách có chủ đích. Các thực hành như thiền định, hoặc đơn giản là dành sự chú ý trọn vẹn cho một trải nghiệm giác quan (như hương vị của tách cà phê buổi sáng, cảm giác của ánh nắng trên da) sẽ giúp chuyển hướng sự chú ý của chúng ta trở lại với khoảnh khắc hiện tại.21 Việc này giúp “mở rộng” cánh cổng chú ý, cho phép chúng ta cảm nhận và tận hưởng từng khoảnh khắc, giảm bớt căng thẳng và cảm thấy cuộc sống đủ đầy, trọn vẹn hơn.

(Bài viết được tổng hợp bởi AI, cân nhắc sử dụng lại các thông tin từ bài viết này)

Nguồn tham khảo:

• Aarts, H., et al. (2012). The art of decision making: How art-priming and spontaneous eye-blinks relate to temporal discounting. Frontiers in Psychology.
• Angrilli, A., et al. (1997). The influence of affective factors on time perception. Perception & Psychophysics.
• Donaldson, C. (2014). The Effects of Divided Attention on Time Perception. Psi Chi Journal of Psychological Research.
• Droit-Volet, S., & Gil, S. (2009). The effect of emotions on time perception. Journal of the European Cognitive Psychology Society.
• Gable, P. A., & Harmon-Jones, E. (2019). How Does Emotion Influence Time Perception? A Review of Evidence Linking Emotional Motivation and Time Processing. Frontiers in Psychology.
• Paton, J. J., et al. (2016). Midbrain dopamine neurons control judgment of time. Science.
• Rankin, K., et al. (2019). The subjective passage of time in stressful waiting periods. Journal of Personality and Social Psychology.
• Soares, S., et al. (2016). Midbrain dopamine neurons control judgment of time. Science.
• Tse, P. U., et al. (2004). Attention and the subjective expansion of time. Perception & Psychophysics.
• Vinmec International Hospital. (n.d.). Cảm xúc kích hoạt nhận thức và sự chú ý.
• Vinmec International Hospital. (n.d.). Dopamine.
• Zakay, D., & Block, R. A. (1995). The attentional gate model of time perception. Time and Mind.

Nguồn trích dẫn

1. Vì sao cảm nhận về thời gian thay đổi theo tuổi tác – Tamlyhoctoipham, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://tamlyhoctoipham.com/vi-sao-cam-nhan-ve-thoi-gian-thay-doi-theo-tuoi-tac
2. Time perception – Wikipedia, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Time_perception
3. Effect of emotion on time perception in youth athletes | PRBM – Dove Medical Press, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://www.dovepress.com/the-effect-of-emotion-on-time-perception-in-youth-athletes-with-differ-peer-reviewed-fulltext-article-PRBM
4. Time Flies When You’re Having Fun: The Influence of Continuous Attention on the Perception of Time – Kappa Omicron Nu, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://publications.kon.org/urc/v12/donaldson.html
5. Schematic of the attentional gate model (AGM). – ResearchGate, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://www.researchgate.net/figure/Schematic-of-the-attentional-gate-model-AGM_fig1_232702505
6. Vì sao có khi cảm giác thời gian trôi quá nhanh, khi lại quá chậm? – Báo Mới, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://baomoi.com/vi-sao-co-khi-cam-giac-thoi-gian-troi-qua-nhanh-khi-lai-qua-cham-c42279213.epi
7. Associations between subjective time perception and well‐being during stressful waiting periods – eScholarship, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://escholarship.org/uc/item/8bg6b697
8. Attention and the Subjective Expansion of Time – ResearchGate, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://www.researchgate.net/publication/7983666_Attention_and_the_Subjective_Expansion_of_Time
9. How Does Emotion Influence Time Perception? A Review of Evidence Linking Emotional Motivation and Time Processing – Frontiers, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2022.848154/full
10. How Does Emotion Influence Time Perception? A Review of Evidence Linking Emotional Motivation and Time Processing, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9094696/
11. Dopamine có tác dụng gì? Cách kích thích, bổ sung dopamine cho cơ thể – Vinmec, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://www.vinmec.com/vie/co-the-nguoi/dopamine-164
12. Bạn có biết về hormone “hạnh phúc” Dopamine – Medlatec, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://medlatec.vn/tin-tuc/ban-co-biet-ve-hormone-hanh-phuc-dopamine-s159-n18323
13. Cách tăng dopamine tự nhiên không phải ai cũng biết – Long Châu, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://nhathuoclongchau.com.vn/bai-viet/cach-tang-dopamine-tu-nhien-khong-phai-ai-cung-biet-68740.html
14. Dopamine Cells Influence Our Perception of Time – Simons Foundation, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://www.simonsfoundation.org/2017/01/20/dopamine-cells-influence-our-perception-of-time/
15. Dopamine and the interdependency of time perception and reward – PMC – PubMed Central, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9062982/
16. Dopamine and the interdependency of time perception and reward – ResearchGate, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://www.researchgate.net/publication/349675589_Dopamine_and_the_interdependency_of_time_perception_and_reward
17. Dopamine Cells Influence Our Perception of Time – The BRAIN Initiative Alliance, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://www.braininitiative.org/2017/01/20/dopamine-cells-influence-perception-time/
18. (PDF) How Does Emotion Influence Time Perception? A Review of Evidence Linking Emotional Motivation and Time Processing – ResearchGate, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://www.researchgate.net/publication/360240478_How_Does_Emotion_Influence_Time_Perception_A_Review_of_Evidence_Linking_Emotional_Motivation_and_Time_Processing
19. Attention and the subjective expansion of time, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://bpb-us-e1.wpmucdn.com/sites.dartmouth.edu/dist/9/2172/files/2020/01/18.pdf
20. Sub-second and multi-second dopamine dynamics underlie variability in human time perception | medRxiv, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2024.02.09.24302276v1.full
21. Cảm xúc kích hoạt nhận thức và sự chú ý – Vinmec, truy cập vào tháng 7 5, 2025, https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/cam-xuc-kich-hoat-nhan-thuc-va-su-chu-y-vi

Bình luận bằng Facebook

comments