Tại sao cặp đôi lâu năm bắt đầu trông… giống nhau?

Bởi
Charlytran
-
0
335

Tướng Phu Thê Dưới Lăng Kính Phân Tích Chuyên Sâu Về Hiện Tượng Các Cặp Đôi Trông Giống Nhau – Lời Đồn Đại Muôn Thuở và Lời Giải Thích Khoa Học Kinh Điển

Giới thiệu “Tướng Phu Thê”: Một Niềm Tin Toàn Cầu

Hiện tượng các cặp đôi sau một thời gian dài chung sống có ngoại hình, đặc biệt là các đường nét trên khuôn mặt, trở nên giống nhau là một quan sát phổ biến trong nhiều nền văn hóa trên thế giới, bao gồm cả Việt Nam, nơi nó thường được gọi là “tướng phu thê”. Quan niệm này không chỉ tồn tại trong dân gian mà còn được nhiều người tự mình nhận thấy qua các cặp vợ chồng lớn tuổi trong gia đình hoặc xã hội.1 Điều này đặt ra một câu hỏi hấp dẫn: liệu đây có phải là một sự trùng hợp ngẫu nhiên, một niềm tin mang tính văn hóa, hay có một cơ sở khoa học thực sự đằng sau nó?

Báo cáo này sẽ tiến hành một cuộc điều tra khoa học sâu rộng để làm sáng tỏ bí ẩn này. Cuộc điều tra sẽ tập trung vào hai giả thuyết chính, đối lập nhau, nhằm giải thích cho sự tương đồng về ngoại hình của các cặp vợ chồng. Giả thuyết thứ nhất, được gọi là Giả thuyết Hội tụ (Convergence Hypothesis), cho rằng các cặp đôi dần dần trở nên giống nhau hơn qua nhiều năm chung sống. Giả thuyết thứ hai, Giả thuyết Lựa chọn Giao phối Tương đồng (Assortative Mating Hypothesis), lại lập luận rằng con người vốn đã có xu hướng lựa chọn những người bạn đời có ngoại hình tương đồng ngay từ đầu. Việc phân tích và đối chiếu hai giả thuyết này sẽ cung cấp một bức tranh toàn cảnh và cập nhật về những gì khoa học nói về “tướng phu thê”.

Giả Thuyết Hội Tụ: Nghiên Cứu “Gây Bão” Năm 1987 của Robert Zajonc

Năm 1987, nhà tâm lý học Robert Zajonc và các đồng nghiệp tại Đại học Michigan đã công bố một nghiên cứu mang tính bước ngoặt trên tạp chí Motivation and Emotion, đây được xem là công trình khoa học lớn đầu tiên cung cấp bằng chứng thực nghiệm cho hiện tượng “tướng phu thê”.3 Nghiên cứu này đã trở thành nền tảng kinh điển cho Giả thuyết Hội tụ.

Phương pháp luận của nghiên cứu:

  • Đối tượng: Các nhà nghiên cứu đã làm việc với một mẫu nghiên cứu nhỏ, bao gồm 12 cặp vợ chồng dị tính.3 Để loại bỏ các yếu tố gây nhiễu có thể ảnh hưởng đến nhận định về sự giống nhau, tất cả các cặp đôi đều là người da trắng, có cùng nguồn gốc dân tộc và thuộc cùng một thế hệ tuổi.3
  • Dữ liệu: Ảnh chân dung riêng của mỗi người trong cặp đôi được thu thập tại hai thời điểm khác nhau: một bức trong năm đầu tiên họ kết hôn và một bức khác được chụp sau khoảng 25 năm chung sống.3
  • Quy trình đánh giá: Một nhóm người tham gia độc lập (là các sinh viên đại học) được yêu cầu xem các bộ ảnh này. Họ không được cho biết ai là vợ chồng của ai. Nhiệm vụ của họ là ghép các bức ảnh của nam và nữ thành từng cặp mà họ cho là vợ chồng, đồng thời xếp hạng mức độ giống nhau về ngoại hình của các cặp đôi được ghép.3

Phát hiện chính:

Kết quả của nghiên cứu rất rõ ràng và ấn tượng. Sau 25 năm chung sống, các cặp vợ chồng được những người đánh giá nhận định là trông giống nhau hơn một cách đáng kể so với hình ảnh của họ lúc mới cưới.3 Điều quan trọng là hiệu ứng này không được tìm thấy ở các cặp đôi được ghép đôi một cách ngẫu nhiên, điều này cho thấy sự gia tăng tương đồng không phải là một sản phẩm phụ của quá trình lão hóa nói chung.4

Một phát hiện đáng chú ý khác là mối liên hệ giữa sự hội tụ ngoại hình và hạnh phúc hôn nhân. Nghiên cứu chỉ ra rằng mức độ gia tăng sự giống nhau có tương quan thuận với mức độ hạnh phúc trong hôn nhân mà các cặp đôi tự báo cáo.3 Nói cách khác, những cặp đôi càng hạnh phúc thì theo thời gian họ càng có xu hướng trông giống nhau hơn.

Cơ chế được đề xuất – Thuyết Phản xạ Cảm xúc (Emotional Efference) và Bắt chước Đồng cảm (Empathic Mimicry):

Để giải thích cho phát hiện này, Zajonc đã đề xuất một cơ chế tâm-sinh lý hấp dẫn. Ông cho rằng nguyên nhân sâu xa nằm ở việc các cặp đôi, thông qua sự đồng cảm sâu sắc được vun đắp qua nhiều năm, đã vô thức bắt chước các biểu cảm trên khuôn mặt của nhau.2 Việc thường xuyên sử dụng cùng một nhóm cơ mặt để biểu lộ các trạng thái cảm xúc chung—cùng nhau cười trước một câu chuyện vui, cùng nhau cau mày khi lo lắng, cùng nhau mỉm cười hạnh phúc—dần dần định hình lại các đặc điểm trên khuôn mặt. Theo thời gian, thói quen này có thể tạo ra các nếp nhăn và đường nét tương tự, khiến khuôn mặt của họ hội tụ lại và trông giống nhau hơn.1 Câu chuyện mà Zajonc đưa ra rất trực quan và đầy đủ: cuộc sống chung dẫn đến cảm xúc chung, cảm xúc chung dẫn đến biểu cảm chung, và biểu cảm chung dẫn đến khuôn mặt chung. Sự hấp dẫn của lời giải thích này đã khiến nó trở nên phổ biến và được trích dẫn rộng rãi trong nhiều thập kỷ.

Giải Mã Cơ Chế Kết Nối – Chúng Ta “Lây Lan” Cảm Xúc và Bắt Chước Gương Mặt Như Thế Nào?

Để hiểu sâu hơn về cơ chế “bắt chước đồng cảm” mà Zajonc đề xuất, cần phải xem xét hai khái niệm nền tảng trong khoa học thần kinh và tâm lý học xã hội: sự lây lan cảm xúc và hệ thống neuron thần kinh phản chiếu. Đây chính là “phần mềm” và “phần cứng” của bộ não cho phép sự kết nối cảm xúc sâu sắc giữa hai cá nhân.

Lây Lan Cảm Xúc (Emotional Contagion): Khi Cảm Xúc Của Người Này Trở Thành Của Người Kia

Lây lan cảm xúc (Emotional Contagion – EC) là một quá trình tâm lý trong đó một cá nhân “bắt” hoặc bị ảnh hưởng bởi cảm xúc và các hành vi liên quan của người khác, thường diễn ra một cách nhanh chóng và vô thức.8 Trong bối cảnh của một mối quan hệ lâu dài, quá trình này xảy ra liên tục và trở thành một phần không thể thiếu trong sự tương tác hàng ngày. Khi cuộc sống của hai người ngày càng gắn bó, cảm xúc của họ cũng trở nên hòa quyện.10 Niềm vui của người này có thể thắp sáng tâm trạng của người kia, trong khi sự căng thẳng của một người cũng có thể dễ dàng lan sang người còn lại.11

Khoa học xem lây lan cảm xúc vừa là một sản phẩm phụ tự nhiên của việc chia sẻ mục tiêu và kinh nghiệm sống, vừa là một công cụ quan trọng giúp củng cố và thắt chặt các mối quan hệ xã hội.11 Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng mức độ lây lan cảm xúc cao có mối tương quan độc lập với mức độ hài lòng trong hôn nhân cao hơn.8 Sức mạnh của cơ chế này lớn đến mức nó không chỉ giới hạn ở những cảm xúc thoáng qua. Bằng chứng cho thấy sự tương đồng về trạng thái cảm xúc kéo dài có thể dẫn đến sự lây lan cả các tình trạng sức khỏe tâm thần, chẳng hạn như rối loạn lo âu và trầm cảm, giữa vợ và chồng.13

Các nghiên cứu cũng ghi nhận sự khác biệt về giới tính trong tính nhạy cảm với lây lan cảm xúc. Phụ nữ có xu hướng dễ bị “lây” cảm xúc từ bạn đời hơn, đặc biệt là trong các bối cảnh đòi hỏi sự đồng cảm cao như chăm sóc bạn đời mắc bệnh mãn tính. Hơn nữa, những người có mức độ hài lòng trong hôn nhân cao cũng cho thấy khả năng “bắt” cảm xúc của đối phương mạnh mẽ hơn.14 Quá trình này chính là nền tảng tâm lý, là bước đầu tiên khởi động cho việc bắt chước biểu cảm trên khuôn mặt.

Neuron Thần Kinh Phản Chiếu (Mirror Neurons): “Tấm Gương” Của Bộ Não

Nếu lây lan cảm xúc là “phần mềm” tâm lý, thì hệ thống neuron thần kinh phản chiếu (Mirror Neuron System – MNS) chính là “phần cứng” sinh học cho phép quá trình này diễn ra. Được phát hiện vào những năm 1990, neuron phản chiếu là một loại tế bào não đặc biệt được kích hoạt theo hai cách: cả khi chúng ta thực hiện một hành động và khi chúng ta quan sát người khác thực hiện hành động tương tự.15 Chúng hoạt động như những “tấm gương” bên trong não bộ, mô phỏng lại trải nghiệm của người khác.17

Hệ thống MNS được công nhận rộng rãi là nền tảng thần kinh của sự đồng cảm (empathy).15 Khi chúng ta quan sát một người đang mỉm cười, đau đớn hay tức giận, MNS trong não chúng ta sẽ kích hoạt các vùng não tương tự như khi chính chúng ta trải qua những cảm xúc đó. Điều này cho phép chúng ta không chỉ hiểu mà còn cảm nhận được một phần trạng thái cảm xúc của người khác, tạo ra một sự chia sẻ trải nghiệm tự động.15

Đây cũng chính là cơ chế sinh học trực tiếp giải thích cho hành vi bắt chước (mimicry). Việc quan sát một biểu cảm trên khuôn mặt của người đối diện sẽ kích hoạt các neuron phản chiếu liên quan đến kế hoạch vận động cơ mặt cần thiết để tạo ra chính biểu cảm đó trong não của người quan sát.18 Trong một mối quan hệ kéo dài hàng thập kỷ, hệ thống MNS của hai người liên tục “phản chiếu” lẫn nhau. Họ không chỉ hiểu mà còn cảm nhận được trạng thái của nhau, dẫn đến sự đồng bộ hóa một cách tự nhiên và vô thức về hành vi và biểu cảm.18 Sự khám phá về MNS đã cung cấp một cơ sở sinh học vững chắc, một cơ chế cụ thể cho lý thuyết “bắt chước đồng cảm” của Zajonc, làm cho giả thuyết hội tụ trở nên hợp lý và có sức thuyết phục hơn.

Một Góc Nhìn Khác – Hay Chúng Ta Vốn Chọn Người Giống Mình?

Trong khi giả thuyết hội tụ tập trung vào những gì xảy ra sau khi mối quan hệ bắt đầu, một trường phái tư tưởng khác lại đặt câu hỏi ở một giai đoạn sớm hơn nhiều: ngay tại thời điểm lựa chọn bạn đời. Giả thuyết này cho rằng sự giống nhau của các cặp đôi không phải là kết quả của quá trình chung sống, mà là do một xu hướng tâm lý cơ bản của con người.

Quy Tắc “Ngưu Tầm Ngưu, Mã Tầm Mã”: Giới Thiệu Về Lựa Chọn Giao Phối Tương Đồng (Assortative Mating)

Giả thuyết đối lập với sự hội tụ được gọi là “lựa chọn giao phối tương đồng” (assortative mating), hay còn được biết đến với thuật ngữ “homogamy”.20 Lý thuyết này cho rằng con người không lựa chọn bạn đời một cách ngẫu nhiên; thay vào đó, chúng ta có một xu hướng mạnh mẽ và nhất quán trong việc chọn những người giống mình.22

Sự tương đồng này không chỉ giới hạn ở ngoại hình. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng các cặp đôi có xu hướng giống nhau trên một loạt các phương diện, bao gồm trình độ học vấn, trí thông minh, giá trị sống, quan điểm chính trị, thái độ tôn giáo, nền tảng kinh tế-xã hội, và thậm chí cả những đặc điểm tính cách và thói quen sinh hoạt như mức độ hướng ngoại, thói quen uống cà phê, hay tần suất tập thể dục.20

Nhà nghiên cứu Luo (2017) đã đề xuất bốn cơ chế chính có thể dẫn đến sự tương đồng ở các cặp đôi, bao gồm: (1) Lựa chọn chủ động ban đầu, trong đó cá nhân tích cực tìm kiếm người giống mình; (2) Tác động của “thị trường” hẹn hò, nơi các cá nhân có xu hướng kết đôi với những người có “giá trị” tương đương; (3) Tương đồng xã hội (social homogamy), tức xu hướng gặp gỡ những người trong cùng môi trường; và (4) Hội tụ (convergence), tức trở nên giống nhau theo thời gian.24 Giả thuyết lựa chọn tập trung chủ yếu vào các cơ chế ban đầu, lập luận rằng phần lớn sự giống nhau đã được định hình ngay từ lúc mối quan hệ chớm nở. Điều này đã chuyển trọng tâm của cuộc tranh luận từ động lực học bên trong mối quan hệ sang tâm lý học của việc lựa chọn bạn đời.

Tâm Lý Học Đằng Sau Việc Chọn Một Gương Mặt Tương Tự

Câu hỏi đặt ra là tại sao con người lại bị thu hút bởi những người có nét tương đồng với mình? Các nhà tâm lý học đã xác định một số cơ chế vô thức sâu sắc có thể giải thích cho hiện tượng này.

  • In Dấu Tình Dục (Sexual Imprinting): Đây là một quá trình học hỏi sớm trong đời, trong đó một cá nhân hình thành một “khuôn mẫu” tinh thần về một người bạn đời hấp dẫn dựa trên các đặc điểm của cha hoặc mẹ mình (thường là người khác giới).25 Các nghiên cứu đã cung cấp bằng chứng cho giả thuyết này. Ví dụ, phụ nữ có mối quan hệ tình cảm tích cực và gần gũi với cha mình trong thời thơ ấu có nhiều khả năng bị thu hút bởi những người đàn ông có đặc điểm khuôn mặt tương tự như họ.26 Tương tự, những người đàn ông nhận được nhiều sự hỗ trợ về mặt tình cảm từ mẹ có xu hướng chọn bạn đời có nét giống mẹ mình hơn.25 Hiệu ứng này không chỉ giới hạn ở cấu trúc khuôn mặt mà còn mở rộng sang các đặc điểm dễ nhận biết khác như màu tóc và màu mắt của cha mẹ khác giới, vốn cũng có khả năng dự đoán màu tóc và mắt của bạn đời trong tương lai.28
  • Chủ Nghĩa Vị Kỷ Ngầm (Implicit Egotism) và Hiệu Ứng Quen Thuộc (Familiarity Effect): Bộ não con người có một thiên kiến cơ bản: chúng ta có xu hướng thích những gì quen thuộc. Hiệu ứng quen thuộc (familiarity effect) cho rằng việc tiếp xúc lặp đi lặp lại với một kích thích sẽ làm tăng thiện cảm của chúng ta đối với nó, đơn giản vì não bộ xử lý thông tin quen thuộc một cách dễ dàng hơn, và sự dễ dàng này được diễn giải thành cảm giác dễ chịu.26 Đối với mỗi cá nhân, không có khuôn mặt nào quen thuộc hơn khuôn mặt của chính mình trong gương. Điều này dẫn đến một hiện tượng gọi là “chủ nghĩa vị kỷ ngầm” (implicit egotism), nơi chúng ta bị thu hút một cách vô thức bởi những người hoặc những thứ gợi nhớ đến bản thân. Các thí nghiệm sử dụng công nghệ biến đổi khuôn mặt (morphing) đã chứng minh rằng mọi người đánh giá những khuôn mặt được chỉnh sửa để trông giống mình là hấp dẫn hơn, ngay cả khi họ không hề nhận ra sự tương đồng đó một cách có ý thức.26 Sự tương đồng này còn tạo ra cảm giác tin cậy. Một nghiên cứu về hẹn hò tốc độ (speed-dating) cho thấy những người tham gia không chỉ đánh giá đối tác có khuôn mặt tương tự là hấp dẫn hơn về mặt thể chất, mà còn cho rằng họ “tốt bụng và thấu hiểu” hơn.29
  • Tương Đồng Xã Hội (Social Homogamy): Ngoài các yếu tố tâm lý, các yếu tố xã hội thực tế cũng đóng một vai trò quan trọng. Chúng ta có nhiều khả năng gặp gỡ, tương tác và hình thành mối quan hệ với những người sống trong cùng một khu vực địa lý, làm việc trong cùng một môi trường, hoặc thuộc cùng một nhóm xã hội, dân tộc.24 Điều này tự động thu hẹp “thị trường hẹn hò” của chúng ta vào một nhóm người vốn đã có nhiều điểm chung với chúng ta, bao gồm cả các đặc điểm ngoại hình phổ biến trong nhóm đó.

Cùng nhau, các cơ chế này—in dấu từ thời thơ ấu, thiên kiến nhận thức về sự quen thuộc, và bối cảnh xã hội—tạo thành một lập luận đa tầng và mạnh mẽ cho giả thuyết lựa chọn, biến nó thành một đối thủ đáng gờm của câu chuyện về sự hội tụ.

Cú “Lật Kèo” Khoa Học – Một Cuộc Tái Đánh Giá Hiện Đại

Trong hơn 30 năm, giả thuyết hội tụ của Zajonc đã thống trị các cuộc thảo luận về “tướng phu thê”. Tuy nhiên, với sự phát triển của công nghệ và các phương pháp nghiên cứu nghiêm ngặt hơn, các nhà khoa học đã bắt đầu “lật lại vụ án” kinh điển này, dẫn đến một trong những cú “lật kèo” thú vị nhất trong tâm lý học xã hội gần đây.

Lật Lại Vụ Án Kinh Điển: Nghiên Cứu Của Stanford Năm 2020

Vào năm 2020, một nghiên cứu từ hai nhà khoa học Pin Pin Tea-makorn và Michal Kosinski tại Đại học Stanford, được công bố trên tạp chí khoa học uy tín Scientific Reports, đã gây chấn động khi trực tiếp kiểm chứng lại phát hiện của Zajonc.23 Họ chỉ ra rằng nền tảng thực nghiệm của nghiên cứu năm 1987 là tương đối yếu, chủ yếu do cỡ mẫu quá nhỏ (chỉ 12 cặp đôi) và thực tế là phát hiện này chưa bao giờ được nhân rộng thành công trong các nghiên cứu sau đó.6

Nghiên cứu của Stanford được thiết kế với một phương pháp luận vượt trội hơn hẳn:

  • Cỡ mẫu lớn: Thay vì 12, họ đã phân tích dữ liệu từ 517 cặp vợ chồng, một cỡ mẫu lớn hơn 40 lần, mang lại sức mạnh thống kê và độ tin cậy cao hơn nhiều.23
  • Dữ liệu tương tự: Họ cũng thu thập các bức ảnh chân dung của các cặp đôi tại hai thời điểm: lúc mới cưới và sau đó từ 20 đến 69 năm.23
  • Phương pháp đánh giá kép: Đây là cải tiến quan trọng nhất. Để đo lường sự tương đồng, họ đã sử dụng hai phương pháp độc lập, cho phép kiểm tra chéo kết quả:
  1. Đánh giá của con người (Human Judges): Họ tái lập lại phương pháp gốc của Zajonc, yêu cầu một nhóm người tham gia xếp hạng sự giống nhau của các cặp đôi.30
  2. Thuật toán Nhận diện Gương mặt (Facial Recognition Algorithm): Họ sử dụng một thuật toán trí tuệ nhân tạo (AI) hiện đại để phân tích các đặc điểm trên khuôn mặt và đưa ra một điểm số tương đồng khách quan, loại bỏ hoàn toàn các thiên kiến nhận thức của con người.23

Phát hiện gây sốc (The Plot Twist):

Khi phân tích dữ liệu, cả hai phương pháp—đánh giá chủ quan của con người và phân tích khách quan của AI—đều đi đến cùng một kết luận đáng kinh ngạc: Không có bất kỳ bằng chứng nào cho thấy các cặp vợ chồng trông giống nhau hơn theo thời gian.6

Thay vào đó, nghiên cứu của Stanford đã khẳng định một cách mạnh mẽ giả thuyết đối lập: các cặp vợ chồng vốn đã có những nét tương đồng đáng kể ngay từ khi họ bắt đầu mối quan hệ.23 Giả thuyết về sự hội tụ ngoại hình (convergence in physical appearance), vốn là một trụ cột trong tâm lý học phổ thông suốt nhiều thập kỷ, đã chính thức bị bác bỏ bởi những bằng chứng mới và mạnh mẽ hơn.

Để làm rõ sự đối lập này, bảng so sánh dưới đây tóm tắt những khác biệt cốt lõi giữa hai nghiên cứu:

Tiêu chí Nghiên cứu của Zajonc (1987) Nghiên cứu của Tea-makorn & Kosinski (2020)
Số lượng cặp đôi 12 517
Phương pháp đánh giá Chỉ có con người đánh giá (chủ quan) Con người đánh giá VÀ thuật toán nhận diện gương mặt (khách quan)
Phát hiện về sự hội tụ Các cặp đôi TRÔNG GIỐNG NHAU HƠN sau 25 năm Các cặp đôi KHÔNG trông giống nhau hơn theo thời gian
Kết luận chính Các cặp đôi hội tụ về ngoại hình do bắt chước đồng cảm (Convergence) Các cặp đôi trông giống nhau ngay từ đầu do lựa chọn ban đầu (Selection)

Tổng Hợp Bằng Chứng: Cuộc Đối Đầu Giữa “Hội Tụ” và “Lựa Chọn”

Sự khác biệt trong kết quả giữa hai nghiên cứu chủ yếu đến từ sự khác biệt về sức mạnh và độ tin cậy của phương pháp luận. Nghiên cứu năm 1987 với cỡ mẫu cực nhỏ (n=12) rất dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố ngẫu nhiên và không đủ tính đại diện để đưa ra một kết luận phổ quát.6 Hơn nữa, việc chỉ dựa vào đánh giá của con người có thể bị chi phối bởi thiên kiến xác nhận (confirmation bias)—những người tham gia đánh giá có thể đã mang sẵn niềm tin rằng các cặp đôi lớn tuổi trông giống nhau, và điều này vô thức ảnh hưởng đến cách họ chấm điểm.

Ngược lại, nghiên cứu năm 2020 với cỡ mẫu lớn hơn 40 lần và việc bổ sung công nghệ AI khách quan đã cung cấp một bằng chứng khoa học vững chắc và đáng tin cậy hơn rất nhiều.23 Kết luận của họ đã đưa sự tương đồng về ngoại hình vào cùng một quy luật chung với hầu hết các đặc điểm cá nhân khác như tính cách, trí tuệ và giá trị sống. Trong các lĩnh vực này, các nghiên cứu cũng nhất quán cho thấy các cặp đôi thể hiện sự tương đồng ban đầu nhưng không có xu hướng hội tụ (trở nên giống nhau hơn) theo thời gian.6

Tuy nhiên, việc bác bỏ giả thuyết hội tụ ngoại hình không có nghĩa là toàn bộ nghiên cứu của Zajonc là sai. Phát hiện của ông về mối liên hệ giữa hạnh phúc hôn nhân và sự tương đồng có thể được diễn giải lại dưới một góc nhìn mới. Hạnh phúc không đến từ việc trông giống nhau, mà đến từ chính quá trình tạo ra sự kết nối—sự đồng cảm, chia sẻ cảm xúc và bắt chước lẫn nhau. Những cặp đôi hạnh phúc là những cặp đôi có sự đồng bộ cao về mặt cảm xúc. Họ liên tục “phản chiếu” lẫn nhau, và chính quá trình này, chứ không phải kết quả ngoại hình, là dấu hiệu của một mối quan hệ bền chặt. Zajonc đã quan sát đúng mối tương quan, nhưng có thể đã nhầm lẫn về mối quan hệ nhân quả cuối cùng.

Câu chuyện về hai nghiên cứu này là một ví dụ điển hình về cách khoa học tự điều chỉnh. Một giả thuyết ban đầu, dù hấp dẫn, được đề xuất dựa trên bằng chứng hạn chế. Theo thời gian, với các công cụ và phương pháp tốt hơn, nó được kiểm tra lại một cách nghiêm ngặt hơn. Kết quả là, một lý thuyết cũ có thể bị lật đổ để nhường chỗ cho một lời giải thích mới, chính xác và có cơ sở vững chắc hơn.

Bức Tranh Toàn Cảnh và Những Bài Học Thực Tế

Mô Hình Toàn Diện Về “Tướng Phu Thê”: Lựa Chọn + Kết Nối + Môi Trường

Vậy, câu trả lời cuối cùng cho hiện tượng “tướng phu thê” là gì? Đó không phải là một câu chuyện đơn giản “hoặc là/hoặc là” (hội tụ hay lựa chọn), mà là một mô hình tổng hợp đa chiều, trong đó nhiều yếu tố cùng góp phần tạo nên sự giống nhau mà chúng ta quan sát được.

  1. Nền tảng – Lựa chọn (Selection): Đây là yếu tố khởi đầu và quan trọng nhất. Bằng chứng hiện đại cho thấy chúng ta có xu hướng mạnh mẽ trong việc lựa chọn những người bạn đời vốn đã có những nét tương đồng với mình, cả về cấu trúc khuôn mặt lẫn các đặc điểm khác. Quá trình lựa chọn này được điều khiển bởi các cơ chế tâm lý sâu sắc như in dấu tình dục, hiệu ứng quen thuộc, và được tạo điều kiện bởi các yếu tố xã hội như môi trường sống chung.25
  2. Động lực – Kết nối (Connection): Sau khi mối quan hệ bắt đầu, quá trình kết nối cảm xúc thông qua sự lây lan và hệ thống neuron phản chiếu diễn ra liên tục. Mặc dù quá trình này không làm thay đổi cấu trúc xương hay các đặc điểm khuôn mặt cố định, nó tạo ra một sự đồng bộ về biểu cảm và hành vi. Hai người có thể cùng nhau phát triển những nếp nhăn tương tự ở khóe mắt vì họ cùng chia sẻ vô số khoảnh khắc vui cười, hoặc có cùng một vẻ mặt trầm tư khi suy nghĩ. Điều này tạo ra một cảm giác giống nhau, một sự hài hòa trong cách họ biểu lộ cảm xúc ra thế giới bên ngoài, làm gia tăng sự tương đồng có thể nhận thấy được.3
  3. Gia cố – Môi trường (Environment): Cuối cùng, yếu tố môi trường chung đóng vai trò gia cố. Việc sống cùng nhau trong nhiều thập kỷ có nghĩa là các cặp đôi thường có chung một chế độ ăn uống, mức độ tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, thói quen sinh hoạt, và cùng đối mặt với những căng thẳng từ môi trường.2 Những yếu tố này có thể ảnh hưởng đến làn da, cân nặng, sức khỏe tổng thể và vẻ ngoài nói chung, từ đó góp phần làm tăng thêm sự tương đồng giữa hai người.

Tóm lại, “tướng phu thê” là có thật, nhưng không phải theo cách chúng ta vẫn nghĩ. Chúng ta không trở nên giống nhau, mà chúng ta chọn người giống mình ngay từ đầu. Sau đó, sự kết nối cảm xúc sâu sắc và môi trường sống chung tiếp tục vun đắp và làm nổi bật sự tương đồng đó qua những biểu cảm và thói quen chung.

Lời Khuyên Thực Tế: “Sống Khoa Học và Hạnh Phúc Hơn”

Từ những hiểu biết khoa học này, có thể rút ra hai khuyến nghị thực tế để vun đắp một mối quan hệ khỏe mạnh và hạnh phúc hơn:

  1. Chủ động “lây lan” những cảm xúc tích cực: Vì lây lan cảm xúc là một cơ chế mạnh mẽ và có thật 8, mỗi người cần ý thức rằng tâm trạng và năng lượng của mình ảnh hưởng trực tiếp đến bạn đời. Thay vì để sự tiêu cực lan truyền một cách thụ động, hãy chủ động mang những cảm xúc tích cực như sự hài hước, lòng biết ơn, và sự lạc quan vào mối quan hệ. Khi đối phương căng thẳng, việc giữ được sự bình tĩnh và trở thành nguồn an ủi có thể phá vỡ vòng lặp tiêu cực. Đây là cách ứng dụng khoa học để chủ động kiến tạo hạnh phúc.
  2. Rèn luyện sự đồng cảm chủ động thông qua “lắng nghe và quan sát”: Hệ thống neuron phản chiếu hoạt động hiệu quả nhất khi chúng ta thực sự chú tâm.15 Để củng cố sự kết nối, hãy thực hành việc lắng nghe sâu. Điều này không chỉ có nghĩa là nghe những gì đối phương nói, mà còn là quan sát họ một cách cẩn thận—để ý đến những thay đổi nhỏ trên nét mặt, trong tông giọng, và ngôn ngữ cơ thể. Việc này không chỉ giúp hiểu rõ hơn những cảm xúc và ý định không được nói thành lời mà còn kích hoạt mạnh mẽ hệ thống MNS, từ đó củng cố sự đồng cảm và kết nối sâu sắc—chìa khóa cho một mối quan hệ bền vững.

Kết Luận và Tương Tác

Cuộc hành trình khám phá khoa học về “tướng phu thê” đã đưa chúng ta từ một niềm tin dân gian quen thuộc, qua một lý thuyết khoa học kinh điển, đến một cú “lật kèo” ngoạn mục của khoa học hiện đại. Bức tranh cuối cùng không đơn giản, nhưng lại vô cùng thú vị. Hóa ra, tình yêu không biến hai khuôn mặt thành một, mà nó bắt đầu từ sự hấp dẫn vô thức của chúng ta đối với một “phiên bản” quen thuộc của chính mình. Hạnh phúc trong hôn nhân không nằm ở việc trông giống nhau, mà nằm ở việc cảm nhận giống nhau, cùng nhau chia sẻ một thế giới cảm xúc chung.

Sau khi đọc xong bài phân tích này của nhungdieuthuvi.com, các ông bà hãy thử nhìn lại ảnh cưới của mình và ảnh hiện tại xem. Bạn có thấy mình và người ấy trông giống nhau hơn không, hay bạn nhận ra rằng hai người đã có “tướng phu thê” ngay từ ngày đầu rồi? Hãy chia sẻ câu chuyện của bạn nhé!

ĐỌC THÊM >> Tại nước Anh: Vợ chồng trẻ ôm laptop nhiều hơn ôm nhau

Bài viết được tổng hợp tự động bằng AI, cân nhắc khi sử dụng lại thông tin từ bài viết này.

Nguồn trích dẫn

  1. Why Do Couples Look Like Each Other Over Time? : r/psychology – Reddit, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.reddit.com/r/psychology/comments/8dxpge/why_do_couples_look_like_each_other_over_time/
  2. Research shows youre going to look like your spouse in 25 years – Great Bend Tribune, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.gbtribune.com/news/trending-topics/research-shows-youre-going-to-look-like-your-spouse-in-25-years/
  3. Convergence in the physical appearance of … – USC Annenberg, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://annenberg.usc.edu/sites/default/files/2015/04/29/Convergence%20in%20the%20Physical%20Appearnce%20of%20Spouses.pdf
  4. (PDF) Convergence in the physical appearance of spouses – ResearchGate, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.researchgate.net/publication/30846123_Convergence_in_the_physical_appearance_of_spouses
  5. Convergence in the physical appearance of spouses – Deep Blue Repositories, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://deepblue.lib.umich.edu/handle/2027.42/45361
  6. Spouses’ faces are similar but do not become more similar with time – PMC, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7550338/
  7. Convergence in the physical appearance of spouses – Bohrium, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.bohrium.com/paper-details/convergence-in-the-physical-appearance-of-spouses/812308563677413377-8988
  8. (PDF) Emotion regulation and satisfaction in long-term marital relationships: The role of emotional contagion – ResearchGate, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.researchgate.net/publication/328288256_Emotion_regulation_and_satisfaction_in_long-term_marital_relationships_The_role_of_emotional_contagion
  9. What Is Emotional Contagion Theory? (Definition & Examples) – Positive Psychology, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://positivepsychology.com/emotional-contagion/
  10. Emotional Contagion throughout Relationship Formation: A Longitudinal Dyadic Conversation Study Shelly Tsang – LibraETD, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://libraetd.lib.virginia.edu/downloads/pv63g111k?filename=1_Tsang_Shelly_2021_MA.pdf
  11. How Emotion Contagion Changes as Strangers Become Acquainted: A Longitudinal Conversation Study | Collabra: Psychology, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://online.ucpress.edu/collabra/article/11/1/136874/210595/How-Emotion-Contagion-Changes-as-Strangers-Become
  12. Contagious Emotions and Responding to Stress – Edutopia, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.edutopia.org/blog/contagious-emotions-responding-to-stress-lori-desautels
  13. Parallel contagion phenomenon of concordant mental disorders among married couples: a nationwide cohort study | Journal of Epidemiology & Community Health, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://jech.bmj.com/content/71/7/640
  14. Older Adults’ Daily Emotional Contagion to Perceived Spousal Suffering – PMC, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5926986/
  15. Mirror Neurons and the Neuroscience of Empathy, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://positivepsychology.com/mirror-neurons/
  16. Mirror Neurons and Empathy: Feeling Others’ Emotions – Science of Efficiency, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.scienceofefficiency.com/mirror-neurons
  17. The Science Behind Emotional Contagion, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.numberanalytics.com/blog/science-behind-emotional-contagion
  18. Mirroring others’ emotions relates to empathy and interpersonal competence in children – PMC – PubMed Central, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3840169/
  19. Faces in the mirror, from the neuroscience of mimicry to the emergence of mentalizing – Istituto Italiano di Antropologia, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.isita-org.com/jass/Contents/2016vol94/Tramacere/27176898.pdf
  20. Assortative mating and couple similarity: Patterns, mechanisms, and consequences, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.researchgate.net/publication/318893340_Assortative_mating_and_couple_similarity_Patterns_mechanisms_and_consequences
  21. Why do we pick similar mates, or do we? – PMC – PubMed Central, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8610703/
  22. Cognitive processes underlying human mate choice: The relationship between self-perception and mate preference in Western society | PNAS, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.1533220100
  23. Study debunks theory that couples start to look alike over time; they look alike to start, researchers say | Fox News, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.foxnews.com/lifestyle/researchers-debunk-couples-look-alike-myth
  24. Why Intimate Partners Are Similar to Each Other: Four Pathways to Assortative Mating | Request PDF – ResearchGate, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.researchgate.net/publication/375628502_Why_intimate_partners_are_similar_to_each_other_Four_pathways_to_assortative_mating
  25. Facialmetric similarities mediate mate choice: sexual imprinting on opposite-sex parents – PMC – PubMed Central, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2614260/
  26. 9 Reasons Why Many Couples Look Alike | Psychology Today, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.psychologytoday.com/us/blog/the-modern-heart/202112/9-reasons-why-many-couples-look-alike
  27. Effect of Partnership Status on Preferences for Facial Self-Resemblance – Frontiers, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2016.00869/full
  28. Investigating an imprinting-like phenomenon in humans Partners and opposite-sex parents have similar hair and eye colour – alittlelab.com, truy cập vào tháng 8 2, 2025, http://www.alittlelab.com/littlelab/pubs/Little_03_imprint_haireye_EHB.pdf
  29. Facial attraction: The intriguing role of similarity in romantic connections – PsyPost, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.psypost.org/facial-attraction-the-intriguing-role-of-similarity-in-romantic-connections/
  30. Couples don’t actually look more alike over time: study | CBC Radio, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.cbc.ca/radio/asithappens/as-it-happens-the-tuesday-edition-1.5760379/couples-don-t-actually-look-more-alike-over-time-study-1.5760381
  31. Spouses’ faces are similar but do not become more similar with time – PubMed, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33046769/
  32. Spouses’ Faces Are Similar but Do Not Become More Similar with …, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.gsb.stanford.edu/faculty-research/publications/spouses-faces-are-similar-do-not-become-more-similar-time
  33. Spouses’ Faces Are Similar but Do Not Become More Similar with Time | Newswise, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.newswise.com/articles/spouses-faces-are-similar-but-do-not-become-more-similar-with-time
  34. (PDF) Spouses’ faces are similar but do not become more similar with time – ResearchGate, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://www.researchgate.net/publication/345369732_Spouses’_faces_are_similar_but_do_not_become_more_similar_with_time
  35. PhD candidate Pin Pin Tea-mangkornpan’s research featured in The Guardian, truy cập vào tháng 8 2, 2025, https://ee.stanford.edu/news/2020/oct/phd-candidate-pin-pin-tea-mangkornpan%E2%80%99s-research-featured-guardian

Bình luận bằng Facebook

comments

BÀI VIẾT LIÊN QUANXEM THÊM